W sezonie jesiennym Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce udostępniło wystawę czasową „Artur Nacht-Samborski. Wejrzenia”. Okoliczności jej zorganizowania wydają się ważne i szczególne. Ważne, ponieważ w 2023 roku przypada 125. rocznica urodzin Artura Nachta-Samborskiego (1898–1974), jednego z wybitniejszych malarzy XX wieku, a w zbliżającym się dużymi krokami 2024 roku 50. rocznica jego śmierci. Poprzez prezentację prac Nachta-Samborskiego pragniemy też podkreślić przypadającą w roku bieżącym setną rocznicę utworzenia Komitetu Paryskiego (K.P. – kapiści), jednej z ważniejszych grup artystycznych okresu międzywojennego, którą współtworzył m.in. Artur Nacht-Samborski. Za szczególne okoliczności uznaliśmy fakt, że Artur Nacht-Samborski był profesorem Stanisława Skolimowskiego (1937–2014) – ostrołęczanina, artysty malarza, który studiował w Akademii w latach 1957–1963 i który obronił w pracowni Nachta dyplom z wyróżnieniem. Jego prace prezentujemy na stałej ekspozycji w Muzeum Kultury Kurpiowskiej na wystawie „Stanisław Skolimowski. Nierzeczywiste”.
Obrazy wybrane na wystawę czasową pochodzą z różnych okresów twórczości Artura Nachta-Samborskiego, poczynając od lat 20. –30. po lata 70. XX wieku. Są one własnością Muzeum Narodowego w Poznaniu oraz rodziny artysty i innych osób, zdeponowane w Muzeum Narodowym w Poznaniu. Wystawie towarzyszy katalog drukowany w kolorze, z tekstami w językach polskim i angielskim, który został sfinansowany z dotacji celowej Samorządu Województwa Mazowieckiego. Autorami tekstów w katalogu są: Barbara Kalinowska – kurator wystawy, Łukasz Kiepuszewski, Piotr Kłoczowski, Jacek Woźniakowski, Anna Zelmańska-Lipnicka. Katalog zawiera wiersz Kazimierza Brakonieckiego pt. „Artur Nacht-Samborski. Akt starej kobiety”. Utwór ten w interpretacji Łukasza Borkowskiego jest do odsłuchania w przestrzeni wystawy.
Wystawa „Artur Nacht-Samborski. Wejrzenia” to pierwsza w województwie mazowieckim, poza Warszawą, prezentacja prac artysty. Stwarza szansę dla społeczności tej części Mazowsza spotkania z twórczością legendarnego profesora Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, nauczającego w niej w latach 1949–1968 (z dwuletnią przerwą w latach 1950–1952) i kultywującego tradycję koloryzmu. Wystawa stwarza szansę odbycia najlepszej z możliwych dróg rozeznania świata artysty – spotkania z jego dziełem. Będą towarzyszyły jej spotkania, warsztaty, pokaz filmu dokumentalnego i oprowadzania kuratorskie. Twórczość Artura Nachta-Samborskiego, muskająca tradycję malarstwa europejskiego XX wieku, prosi się o dialog. Artysta umożliwia nam formalne dyskusje o malarstwie, ale też otwiera pole do refleksji osobistych. Czy zaprasza nas dostatecznie? Byty, które powołał na swoich płótnach: kobietę, mężczyznę, stół, taboret, szafkę, naczynie, kwiat, imbryk, flaszę, materię tkaniny, elementy garderoby-rekwizyty, byty podręczne, proste, naturalne, nieco architektury i krajobrazu, bażanta i krzyżówkę, i lustro, ciepłe kolistości, wysepki cętków, rytmiczne pasma, ociekające strużki, przypadkowe-nie przypadkowe chlapnięcia, i tylko konieczne zewnętrzne przestrzenie, i niedostępne komnaty wewnętrza, zwykłe, podręczne, byty-niebyty, mogą ujść naszej uwadze. Tyle że artysta był im wierny przez cały twórczy okres, naznaczył je swoim życiem, odrębnością, nachtowym duktem pędzla, sugerującym oku i czuciu coś ponad to, co przyjęło płótno.
Stanisław Skolimowski opowiadał, że Nacht rozstrzygając płótno, w istocie pragnął malować tajemnicę, która jest w życiu, a Adolf Rudnicki napisał o poszukiwaniu przez Nachta doskonałości. Co znaczy malować tajemnicę? Czy znaczy to samo, co poszukiwać doskonałość?
Zagłębiając się w życie i twórczość Nachta, można odnieść wrażenie, że w rzeczywistości zaufał tylko płótnu bądź kartce papieru. Chronił efekt pracy przed ludzkim okiem i bez entuzjazmu eksponował. Nigdy nie był gotów. Pierwsza duża monograficzna wystawa prac artysty odbyła się w 1977 roku, w trzy lata po jego śmierci.
***
Artur Nacht-Samborski urodził się w 1898 roku w Krakowie, w zamożnej rodzinie żydowskich kupców. Od 1917 roku był studentem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, w pracowni prof. Wojciecha Weissa. W 1920 roku opuścił rodzinne miasto i razem z Jankielem Adlerem udał się do Berlina, aspirującego do miana stolicy nowoczesnego świata. Zetknął się tam z kręgiem dadaistów i ekspresjonistów, w tym Raoula Hausmanna, Paula Klee, Wassilija Kandinskyʼego.
W 1923 roku wrócił do Krakowa i dołączył do Komitetu Paryskiego (K.P., kapistów), utworzonego przez uczniów Józefa Pankiewicza. W 1924 roku ponownie był w Akademii, tym razem w pracowni prof. Felicjana Szczęsnego Kowarskiego, lecz wkrótce razem z kapistami udał się do Paryża. Byli w tym gronie między innymi: Jan Cybis, Józef Czapski, Tadeusz Piotr Potworowski, Hanna Rudzka-Cybis, Janina Przecławska-Strzałecka, Janusz Strzałecki, Zygmunt Waliszewski. Kapiści na początku lat 30. wrócili do Polski. Artur Nacht pozostał we Francji. Wrócił do kraju w początku 1939 roku. Jesienią 1939 roku uciekł z rodziną z Krakowa i udał się do bezpieczniejszego miejsca, którym na początku wojny wydawał się być Lwów. Nachtowie przetrwali sowiecką okupację. Po zajęciu miasta przez Niemców, w czerwcu 1941 roku, i utworzeniu lwowskiego getta rodzina artysty została w nim zamknięta. Życiowa przestrzeń Artura Nachta była nieco szersza i obejmowała teren poza jego granicą. W 1942 roku, dzięki pomocy przyjaciół, udało mu się wydostać ze Lwowa. Otrzymał fałszywą metrykę na nazwisko Stefan Ignacy Samborski i ukrywał się w Warszawie. W 1956 roku przybrane nazwisko artysty łącznie z rodowym stało się jego nazwiskiem oficjalnym.
Część najbliższych członków rodziny Nachtów w 1950 roku wyjechała do Izraela. Artur Nacht-Samborski pozostał w kraju. W 1946 roku został zaproszony do grona profesorów Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych w Gdańsku z siedzibą w Sopocie, którą tworzyli między innymi: Janusz Strzałecki, Krystyna i Juliusz Studniccy, Józefa i Marian Wnukowie. Po krótkim okresie sopockim w 1949 roku otrzymał pracę w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, w której nauczał do 1968 roku, z przerwą w latach 1950–1952. Akademia warszawska w tym okresie, dzięki profesorom kapistom kultywującym tradycję koloryzmu, a także ich następcom, wywarła duży wpływ na oblicze malarstwa polskiego drugiej połowy XX wieku. Z pracowni samego Nachta wyszła rzesza artystów, między innymi Jan Lebenstein, Janusz Lewandowski, Koji Kamoji, Grzegorz Moryciński, Teresa Panasiuk, Jacek Sienicki, Barbara Szubińska, Rajmund Ziemski, Tomasz Żołnierkiewicz.
Autor: Barbara Kalinowska
Wystawa czasowa: „Artur Nacht-Samborski. Wejrzenia”
Termin: od 29 września do 30 listopada 2023 roku
Miejsce: Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce
Kurator: Barbara Kalinowska
foto: Daniel Gołaś
tekst: Barbara Kalinowska wicedyrektor Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce
