W starożytnej Mithili – krainie położonej u podnóży Himalajów, poprzecinanej rzekami i polami ryżowymi – przez wieki rozwijały się sztuki i filozofia. Dziedzictwo tego regionu (dziś podzielonego między Indie i Nepal) jest jednym z ciekawszych w Indiach. To tu rozwijało się praktykowane przez kobiety malarstwo mithilskie.
Wystawa „Barwy holi” prezentuje wczesny okres (lata 70. i 80. XX w.) rozwoju tego gatunku malarskiego na papierze, zwyczajowo nazywany „barwami holi” (od rozpuszczanych w wodzie, kolorowych proszków używanych podczas święta Holi). Muzeum Azji i Pacyfiku posiada największą w Europie i jedną z największych na świecie kolekcji malarstwa mithilskiego.
Malarstwo mithilskie
Przez wieki, wyłącznie ścienne i podłogowe, malarstwo mithilskie było domeną kobiet. Choć w Mithilii zasada pardy (rozdział życia kobiet i mężczyzn) funkcjonowała jeszcze pod koniec XX w. – działalność kobiet była sprowadzana do prywatnej sfery domowej – to one były strażniczkami dziedzictwa kulturowego i wykonawczyniami rytuałów religijnych i rodzinnych.
Tradycyjnie kobiety malowały na ścianach przy wejściu kuchennym do domu, gdzie mieściła się główna przestrzeń ich funkcjonowania. Wnętrza prywatne skrywały tworzone na ważne okazje murale.
Sztuka (prywatna) kobiet
Katastrofalna susza i klęska głodu w 1966 roku zapoczątkowały nowy ruch w sztuce i rewolucyjne zmiany kulturowe i społeczne w Mithili. W latach 60. XX w. wskutek działań aktywistów wspieranych przez instytucje państwowe, malarstwo mithilskie zaczęto przenosić na papier. Tym sposobem lokalny gatunek malarski nie tylko stał się źródłem utrzymania i produktem eksportowym najpierw na Indie, a potem na cały świat, ale także pociągnął za sobą popularyzację innych mithilskich sztuk plastycznych i rzemiosł.
Dzięki swojej sztuce kobiety stały się głównymi żywicielkami rodzin i wizytówką Mithili. Dziś mają wpływ na rozwój ekonomiczny całego regionu; doprowadziły do licznych zmian społecznych, których ślady są widoczne na prezentowanych na wystawie „Barwy holi” obrazach.
Barwy holi
Pierwotnie do wytwarzania podkładu i farb używano naturalnych materiałów, głównie kwiatów. Malowano używając palców, zaostrzonych patyczków bambusowych i bawełnianych gałganków. Lata 70. przyniosły powszechny dostęp do syntetycznych barwników – proszki używane podczas święta Holi rozpuszczano w wodzie i mieszano z działająca jak spoiwo asafetydą. Te charakterystyczne intensywne barwy nadały nazwę całemu okresowi malarstwa mithilskiego nazywanego dziś „barwami holi”.
W latach 90. do powszechnego użycia weszły farby temperowe i akrylowe, a także flamastry i różnokolorowe tusze. Wiedza o wytwarzaniu farb z naturalnych barwników jednak nie zanikła – wiele doświadczonych artystek wciąż je stosuje.
Język wizualny malarstwa mithilskiego
W malarstwie mithilskim funkcjonują trzy style formalne: barwny (bharni), kaćni (linearny) i godna (tatuażowy). Istnieje też wiele pomniejszych stylów, które charakteryzowały odmienne techniki, tworzywa lub tematy. Przykładem jest geru (nazwany tak od tworzywa, które jest podstawą farby) – obraz malowany jest tu rozrobioną gliną, a przez to utrzymany w brązowej kolorystyce.
Najważniejszą cechą malarstwa mithilskiego jako gatunku jest stosowanie podwójnego konturu. Przez niektóre artystki interpretowany jest jako wyraz dualizmu w świecie. Tło scen często wypełniane jest kwiatami i zwierzętami, które są nośnikami dodatkowych warstw znaczeniowych. Tymczasem przedmioty i inne elementy kompozycji sprowadzane są do symboli.
Malarstwo mithilskie w zbiorach Muzeum Azji i Pacyfiku
Muzeum Azji i Pacyfiku posiada największe w Europie i jedne z największych na świecie zbiory malarstwa mithilskiego z Indii (150 obrazów). Rdzeń kolekcji stanowią jedne z najstarszych na świecie – powstałe w latach 1971-1978 – obrazy na papierze.
Wystawa jest efektem (finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki) projektu badawczego na Uniwersytecie Warszawskim, który w latach 2019-2023 przeprowadziła kuratorka Muzeum dr. Barbara Banasik. W jego rezultacie powstała dokumentacja procesu twórczego oraz współczesnego funkcjonowania malarstwa mithilskiego w Indiach.
Bilety / godziny otwarcia
Wystawa czynna od 22 listopada 2024 do 1 czerwca 2025
Muzeum Azji i Pacyfiku im. Andrzeja Wawrzyniaka
ul. Solec 24, Warszawa
Muzeum czynne od wtorku do niedzieli w godz. 10.00–18.00
Bilety dostępne w kasie Muzeum i online.
W każdy czwartek wstęp bezpłatny.
Kolofon
Realizacja wystawy: Zespół Muzeum Azji i Pacyfiku
Kuratorka: Barbara Banasik
Koordynatorka wystawy: Aleksandra Fudalej
Scenografia: Wojciech Cichecki
Identyfikacja wizualna wystawy: Tomek Głowacki
Aranżacje kwiatowe: KOKO Cardboards
Elementy edukacyjne i interaktywne: Anna Soczewka, Sara Wyskiel (opracowanie graficzne spacerownika)
Redakcja językowa:Monika Mielcarek
Realizacja wystawy: Marek Czeremuszkin, Maciej Gacyk, Bogusława Milczarczyk, Paweł Prange, Krzysztof Ruść
Produkcja i montaż scenografii: Dobry Plan
Promocja: Justyna Jabłońska, Paulina Pikulska, Radosław Rasiński
Dostępność: Pola Zygmunt, Magdalena Niernsee (opracowanie graficzne)
