Wystawy czasowe
„Świat nierealny, lecz poznawalny. Malarstwo Magdaleny Shummer”
Pierwsza monograficzna wystawa muzealna malarstwa Magdaleny Shummer. Artystka określa swój styl jako realizm poetycki. Jej prace są nie tylko poetyckie, ale wręcz magiczne. Obrazy malarki cechuje niezwykła dbałość o szczegóły, widoczna przede wszystkim w drobnych elementach fantazyjnych roślin czy detalach wnętrz będących tłem dla portretów i scen rodzajowych. Zawsze obecne są na nich zwierzęta – nie tylko uwielbiane koty, psy, zwierzęta
gospodarskie, jak również te dzikie, umieszczane zazwyczaj w scenerii przyrody. Prace te traktują o niezwykłej, czułej, a czasem trudnej relacji międzygatunkowej.
Wystawa dostępna do końca grudnia 2024.
https://ethnomuseum.pl/wystawy/swiat-nierealny-lecz-poznawalny/
„Kolekcjonerka. Teresa Szwedkowicz (1930-2001)”
Wystawa przybliża problematykę kolekcjonerstwa prywatnego i antropologii rzeczy na przykładzie twórczości opoczyńskich hafciarek gromadzonej przez Teresę Szwedkowicz. Wśród licznych wątków podejmowanych na wystawie szczególnie widoczne są te, które dotyczą relacji przedmiotów z człowiekiem. Punktem wyjścia jest pasja, hobby, które może dotyczyć każdego z nas, a stając się treścią życia przynosi owoc w postaci monumentalnej kolekcji, która uzyskuje status zabytkowego muzealnego artefaktu.
Wystawa prezentuje wszystkie charakterystyczne elementy kolekcji opoczyńskich strojów, haftów oraz fotografii zgromadzonej i opracowanej przez Teresę Szwedkowicz, w znakomitej większości znajdującej się w zbiorach PME.
Wystawa dostępna do 25 lutego 2024.
https://ethnomuseum.pl/wystawy/kolekcjonerka-teresa-szwedkowicz-1930-2001/
Uzupełnieniem wystawy jest katalog dostępny online. Wydawnictwo przedstawia postać Teresy Szwedkowicz i jej kolekcję oraz w pogłębiony sposób omawia tematy przedstawione na ekspozycji.
Autorki wydawnictwa podejmują refleksję nad zagadnieniami kolekcjonerstwa prywatnego, relacji człowieka z rzeczami, tworzenia reprezentacji kultury regionalnej, dziedzictwa niematerialnego i aktywnością kobiet na tych polach.
https://ethnomuseum.pl/wp-content/uploads/2024/10/Kolekcjonerka_katalog.pdf
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego oraz Samorządu Województwa Mazowieckiego, który jest organizatorem Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie.
„Dwie dusze twórcy ludowego”
Wystawa wychodzi od założenia, że gromadzone w muzeach etnograficznych obiekty określane „sztuką ludową” mają zawsze dwóch autorów, pochodzących z dwóch różnych środowisk społecznych. Jeden z nich to „twórca ludowy”, który fizycznie wykonuje obiekt. Drugi to „inteligent z miasta”, ukrywający własne współautorstwo za figurą „rozpoznawania” bądź „odkrywania”. Przyjeżdża na wieś i legitymizuje obiekt jako sztukę ludową. Koncepcja „dwóch dusz” wskazuje więc, że sztuka ludowa jest konstruktem stworzonym przez inteligencję miejską.
Aleksander Jackowski, autor sformułowania „dwie dusze twórcy ludowego”, wskazywał, że: „Wielu współczesnych twórców ludowych wyznaje równolegle dwie estetyki. Jedną – na użytek własny, drugą – gdy z jakiegoś powodu ma wrócić do form tradycyjnych”. Zatem, wychodząc od założenia, że aby powstała sztuka ludowa, potrzebny jest gust z miasta i ręce ze wsi, ekspozycja skupia się na wiejskich twórcach i ich dziełach, wskazując w warstwie tekstowej na kontekstualizacje, wytwarzające ich wartość jako dzieł sztuki ludowej.
Wystawa przenosi ciężar z inteligenckiego dyskursu o sztuce i ludowości na wieś, jej kulturę materialną i jej mieszkańców. Prezentuje sztukę ludową jako skutek relacji społecznej, która była pod wieloma względami niesymetryczna, starając się równocześnie wskazywać na różne aspekty sprawczości twórców rzeczy nazywanych „ludowego”. Wnosi także krytyczny wkład w autorefleksję muzeum etnograficznego nad proweniencją własnych zbiorów i własną funkcją w konstruowaniu hierarchii wiedzy i władzy.
Wystawa dostępna do 9 listopada 2025.
https://ethnomuseum.pl/wystawy/dwie-dusze-tworcy-ludowego/
Dofinansowano ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego, który jest organizatorem Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie.
„Kwiaty polskie” – wystawa familijna
Pełna zagadek i tajemnic wędrówka przez polską obrzędowość tropem roślin kwitnących. Jej rytm wyznaczają pory roku i odwieczny cykl życia. W siedmiu salach pełnych kwiatów, barw i przygód czeka na dzieci i ich opiekunów wielozmysłowa ścieżka wraz z bujnym bukietem wiedzy z takich dziedzin jak etnografia, antropologia kulturowa, botanika czy przyrodoznawstwo.
Na wystawie można przymierzyć suknię ślubną czy pobujać się na sznurach z lnu i konopi oraz przekonać się, jak barwienie kwiatami wychodzi w praktyce artystkom i artystom. Zachwycić się tradycyjnym wzornictwem ludowym, które kocha kwiaty. Posłuchać tradycyjnych pieśni o kwiatach i ułożyć kwiatową mapę Polski. Zagłębić się w jeden z bardziej lubianych w etnografii tradycyjnych tematów – etnobotanikę i medycynę ludową. Szczegółowo zbadać budowę kwiatu i dowiedzieć się, czym różni się on od kwiatostanu. Wystawa jest też idealną okazją do odkrycia, co łączy kwiaty
ze słomą i sianem oraz jakie kwiaty kwitną w nocy.
Wystawa dostępna do 15 listopada 2025.
https://ethnomuseum.pl/wystawy/kwiaty-polskie/
Sfinansowano ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego, organizatora Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie oraz dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Narodowego Centrum Kultury: Kultura — Interwencje.
Katalog „Malarki warszawskie”
Wydawnictwo z ogromną czułością i uwagą prezentuje twórczość kobiet, która stanowi ważną część kolekcji Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie. Wydawnictwo zostało opracowane po wystawie zatytułowanej „Malarki warszawskie. Szkice ze sztuki zwanej naiwną”, która była pokazywana w naszej siedzibie od grudnia 2022 do czerwca 2023 roku.
PME jako pierwsze w Polsce zaczęło włączać do zbiorów prace artystów z kręgu polskiej sztuki nieprofesjonalnej. Początki kolekcji sięgają połowy lat 60. XX wieku. Aktualnie kolekcja ta należy do najpełniejszych w polskich muzeach, składa się na nią 1600 prac malarskich i rzeźbiarskich.
W katalogu prezentujemy twórczość: Janiny Fandrey, Marii Korsak, Łucji Mickiewicz, Leokadii Płonkowej, Magdaleny Shummer, Anny Tengli Truche oraz Leokadii Płonkowej. Państwowe Muzeum Etnograficzne włącza się w trwającą od co najmniej półwiecza dyskusję na temat twórczości kobiet, uzupełniając ją o najmniej znany fragment. Problem podwójnego wykluczenia prezentowanych w katalogu artystek jako tworzących kobiet i jako „amatorek”, zostaje
w tej publikacji dostrzeżony.
Jak napisała we wstępie katalogu Dyrektorka PME, dr Magdalena Wróblewska, podejmowany fenomen jest złożony i niejednoznaczny. Świadczy o tym choćby problem z nazwaniem twórczości malarek określanych w literaturze na różne sposoby: jako amatorki, naiwne, nieprofesjonalne, ludowe, tworzące sztukę inną, osobną, intuicyjną, spontaniczną, samorodną, prymitywną czy art brut, rozumianą jako sztuka surowa, nie poddana presji żadnej konwencji.
Dostępność katalogu W ramach realizacji projektu „Malarki warszawskie” przygotowano dostępną dla osób ze
szczególnymi potrzebami wersję katalogu, która jest opublikowana i możliwa do nieodpłatnego pobrania na stronie Internetowej PME.
Katalog w wersji cyfrowej rozpowszechniony jest w różnych wersjach, w zależności od potrzeb użytkowników. Szczególną uwagę zwróciliśmy na potrzeby osób otrzymujących wsparcie w zakresie dostępności widzenia.
Do wyboru są:
pełna wersja katalogu (3 języki: polski, angielski i ukraiński)
wersja dostępna – język polski z opisami alternatywami do obrazów, dobrze czytany przez czytniki mowy, do wyboru formaty: EPUB i MOBI, PDF
Katalog dostępny jest w formatach stałych i zmiennych, co pozwala na wybór własnych preferencji.
https://ethnomuseum.pl/informacja-naukowa/wydawnictwa/malarki-warszawskie/
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego oraz ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego.
Projekty realizowane w 2024
Postscriptum dźwiękowe. Nowe oblicze archiwalnych filmów
Kucie koni, praca w tartaku, połów ryb, folowanie sukna czy plecionkarstwo… Jak robiono to kilkadziesiąt lat temu? Trwający dwa lata projekt „Postscriptum dźwiękowe. Nowe oblicze archiwalnych filmów” polegał na przeprowadzeniu digitalizacji archiwalnych filmów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie. Umożliwia on współczesnym widzom pełen odbiór i zrozumienie obrazów o dawnych rzemiosłach.
Filmy etnograficzne w PME są realizowane od lat 60. XX wieku. Niektóre z nich posiadały komentarz lektorski czytany przez pracowników muzeum, a inne uzupełniono komentarzem naszego zespołu.
W ramach projektu każdy może zrozumieć filmy – zostały one przetłumaczone na Polski Język Migowy, a napisy rozszerzono o audiodeskrypcję.
Filmy zrealizowane w ramach projektu można obejrzeć w serwisie YouTube:
https://www.youtube.com/@ethnomuseuminwarsaw/videos
https://ethnomuseum.pl/projekty/postcriptum-dzwiekowe/
Projekt „Postscriptum dźwiękowe. Nowe oblicze archiwalnych filmów” dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego w ramach programu Kultura cyfrowa oraz ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego.
Ludowy Gradient
„Ludowy Gradient” to dwuletni projekt zapraszający publiczność Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie do działania, dyskusji i refleksji o przenikaniu się kultury oraz natury. W ramach projektu tworzymy warunki do doświadczania, praktyk oraz uczestnictwa w dyskusji wokół zacierania się podziału na kulturę i naturę, który we współczesnej myśli etnograficznej i świetle przemian w naukach przyrodniczych staje się coraz mniej oczywisty.
Proponujemy działania, które wpisaliśmy w roczny cykl przyrody, życia ludzkiego i obrzędowy oraz pogrupowaliśmy według kalendarza astronomicznego w momentach przesileń i równonocy, które w wierzeniach i praktyce kultur tradycyjnych były momentami zmian. Nasze działania kierujemy do różnych grup odbiorców w myśl zasady „włączamy – nie dedykujemy”.
W roku 2024 w ramach projektu „Ludowy Gradient” odbyły się wydarzenia takie jak: warsztaty pieśni tradycyjnych o tematyce roślinnej, spotkanie wokół pasji etnograficzno-botanicznych Elizy Orzeszkowej (równonoc), spacer krajoznawczy, warsztaty z linorytu, warsztaty robienia abażurów z motywem roślinnym, warsztaty naturalnych zapachów (przesilenie letnie), warsztaty robienia lampionów, warsztaty haftu, warsztaty robienia pierników czy warsztaty jogi (przesilenie zimowe).
Więcej w 2025.
https://ethnomuseum.pl/projekty/ludowy-gradient/
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego oraz ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego, organizatora Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie.
Utracona kolekcja. Badania na rzecz odtworzenia przedwojennego inwentarza Muzeum Etnograficznego w Warszawie
W 2024 roku Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie rozpoczęło projekt „Utracona kolekcja. Badania na rzecz odtworzenia przedwojennego inwentarza Muzeum Etnograficznego w Warszawie”. W ramach zadania, zaplanowanego na lata 2024-2025, zespół projektowy kompletuje rozproszoną dokumentację archiwalną dotyczącą historii Muzeum, jego przedwojennych zbiorów i ich darczyńców.
Przez lata Pracownicy i Pracowniczki PME prowadzili badania proweniencyjne dotyczące zbiorów Muzeum a także historii instytucji. Szczątkowo znajdowane informacje pozwalały tylko w niewielkim stopniu uzupełnić luki w naszej wiedzy. Na szczęście niektóre dane były na tyle istotne, że postanowiliśmy podjąć kolejną próbę. Tym razem podeszliśmy do zadania w sposób dogłębny i całościowy – w ramach programu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Badanie
polskich strat wojennych”.
W ramach zadania, zaplanowanego na lata 2024-2025, zespół projektowy PME, liczący 9 osób, prowadzi badania dotyczące odtworzenia przedwojennego inwentarza zbiorów, a zarazem opracowania strat wojennych jednej z najważniejszych polskich kolekcji etnograficznych, która znajdowała się w zasobach warszawskiego Muzeum Etnograficznego w latach 1888-1945. Od stycznia 2024 r. rozpoczęliśmy kwerendy w archiwach krajowych, muzeach, w archiwach instytucji naukowych. Kompletujemy rozproszoną dokumentację archiwalną dotyczącą historii Muzeum, jego przedwojennych zbiorów i ich darczyńców. Pozyskane materiały digitalizujemy i opracowujemy. Działania te umożliwiają nam stworzenie bazy danych utraconych w trakcie wojny muzealiów a pośrednio rekonstrukcję przedwojennego inwentarza. Zgromadzone w ten sposób materiały będą stanowić dla nas punkt wyjścia do wypracowania dobrych praktyk w zakresie badań proweniencyjnych.
https://ethnomuseum.pl/projekty/utracona-kolekcja/
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego, w ramach programu „Badanie polskich strat wojennych” oraz ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego
Jakub Nowociński
Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie
