W 1945 roku radziecka lekarka odnalazła w wyzwolonym obozie Auschwitz-Birkenau szkolny zeszyt. Był to pamiętnik pisany przez nastoletnią Rywkę Lipszyc w łódzkim getcie między październikiem 1943 a kwietniem 1944 roku – świadectwo żydowskiej dziewczynki, która straciła rodzeństwo i rodziców, ale mimo chwil zwątpienia, nie straciła nadziei. Po ponad 60 latach od odnalezienia, pamiętnik trafił od Stanów Zjednoczonych, gdzie został przetłumaczony z języka polskiego, opatrzony historycznymi komentarzami i wydany w formie książki.
Pamiętnik Rywki Lipszyc, wzruszający zapis życia i dorastania w łódzkim getcie stanowi punkt wyjścia wystawy. Wybrane fragmenty dziennika opatrzone zostały komentarzami ekspertów, m.in. historyków, lekarki, psychologa, rabinki. Komentarze te pomagają zrozumieć kontekst czasów i wydarzeń, do których w swoim pamiętniku odnosi się Rywka.
Historia ukazana na wystawie „Dziewczyna z pamiętnika. W poszukiwaniu Rywki Lipszyc” to głównie, choć nie wyłącznie, historia kobiet. Większość wojennych narracji i wspomnień z czasów niemieckiej okupacji koncentruje się na losach mężczyzn – żołnierzy, polityków, liderów. W świecie Rywki perspektywa jest odmienna. Mężczyźni pojawiają się we wspomnieniach, pozostają w cieniu, w tle. Są obecni, ale nie dominujący. Świat, który znamy z pamiętnika Rywki, zaludniają kobiety, jego strukturę tworzą relacje pomiędzy nimi. Wypełnia go ich ból i tęsknota, ich odwaga i codzienna walka, ich strach.
Wystawa skupia się na tym aspekcie, przybliża odwiedzającym świat kobiet, który Rywka opisuje na kartach swojego pamiętnika. Aby nie zakłócać tej wyjątkowej narracji, wszystkie komentarze, którymi opatrzony został tekst dziennika, również zostały przygotowane przez kobiety. Sama zaś idea komentarzy silnie nawiązuje do żydowskiej tradycji objaśniania i interpretowania świętych tekstów. W ten symboliczny sposób wystawa nawiązuje także do przywiązania Rywki do tradycji, w której wyrosła, do jej niezachwianej wiary w Boga i jego opiekę.
Archiwalne fotografie ilustrujące historię Rywki Lipszyc są autorstwa trzech najbardziej znanych fotografów getta w Łodzi: Henryka Rossa, Mendla Grossmana oraz Waltera Geneweina, który utrwalił rzeczywistość getta na kolorowych kliszach. Niektóre z negatywów są zniszczone, niekompletne. Przechowywane w zamkniętych pojemnikach, w ziemi, w ukryciu, uległy częściowemu uszkodzeniu. Pokazują tylko część zatrzymanego na kliszy obrazu. Są fragmentaryczne, jak cała opowieść o Rywce, która – podobnie jak te negatywy – musiała czekać długie lata, by ujrzeć światło dzienne.
Kontakt: Jagoda Wójcicka, Żydowskie Muzeum Galicja, jagoda.wojcicka@galiciajewishmuseum.org
