Na przełomie października i listopada 1944 roku, niespełna trzy miesiące po likwidacji Konzentrationslager Lublin, na jego terenie powstało pierwsze na świecie muzeum poświęcone ofiarom II wojny światowej. Od tego czasu Państwowe Muzeum na Majdanku nieprzerwanie pielęgnuje pamięć o więźniach obozu, prowadząc zróżnicowaną działalność wystawienniczą, wydawniczą, naukową i edukacyjną. To jedyna instytucja w Europie, która upamiętnia ofiary trzech niemieckich obozów założonych w Lublinie, Bełżcu i Sobiborze.
Swój jubileusz 80-lecia działalności Państwowe Muzeum na Majdanku uroczyście obchodzi w październiku 2024 r. Obchody rocznicowe, organizowane pod patronatem honorowym Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zostały zaplanowane przede wszystkim jako spotkanie muzealników z całej Polski. Rozpoczną się wieczorem 23 października uroczystością jubileuszową.
Następnego dnia będzie miała miejsce konferencja naukowa pt. „Przeszłość w muzeach – muzea w przyszłości”, na której wystąpią znakomici specjaliści z obszaru muzealnictwa i kultury pamięci. Podczas wydarzenia premierę będzie miała też publikacja „Przeszłość w muzeach historycznych. Reprezentacje i narracje”. Wydawnictwo pod redakcją dr. Tomasza Kranza i dr Aleksandry Skrabek odpowiada na szereg pytań związanych ze współczesnymi wyzwaniami, przed jakimi staje muzealnictwo historyczne.
Program konferencji:
24 października 2024
9.00–9.30 Tomasz Kranz / Przeszłość w muzeach historycznych. Wprowadzenie
9.30–10.00 Robert Traba / Dekada muzeów. Czy stać nas na nowe wyzwania?
10.00–10.30 Anna Ziębińska-Witek / Muzeum historyczne jako instytucja zaangażowana
10.30–11.00 Pytania i dyskusja
11.00–11.30 Przerwa
11.30–12.00 Jan Święch / O niezbędności rzeczy w muzealnym „teatrze nieruchomym”
12.00–12.30 Dorota Folga-Januszewska / Natura pamięci – ewolucja muzeum
12.30–13.00 Pytania i dyskusja
13.00–14.00 Przerwa
14.00–15.30 Debata „Muzea historyczne, czyli co…”. Paulina Florjanowicz, Marcin Gapski, Michał Niezabitowski, Rafał Wnuk // moderacja: Agnieszka Kowalczyk-Nowak (również transmisja on-line w mediach społecznościowych PMM)
15.30–15.45 Prezentacja wydawnictwa jubileuszowego „Przeszłość w muzeach historycznych. Reprezentacje i narracje”
15.45–16.00 Zakończenie
Konferencja odbędzie się w Lubelskim Centrum Konferencyjnym (sala główna). Wstęp na nią jest wolny i nie wymaga wcześniejszej rejestracji.
Patronat honorowy: Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Partner wydarzenia: Narodowy Instytut Muzeów, Narodowe Centrum Kultury
Wydarzenie jest organizowane w ramach projektu „Jubileusz 80-lecia Państwowego Muzeum na Majdanku (uroczystość jubileuszowa, konferencja naukowa, wydawnictwa jubileuszowe, mural)”. Dofinansowano ze środków Ministra Kultury
i Dziedzictwa Narodowego.
Państwowe Muzeum na Majdanku powstało w miejscu byłego niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego, który funkcjonował na obrzeżach Lublina od października 1941 roku do lipca 1944 roku. Należał do największych i, ze względu na warunki bytowe więźniów, najcięższych obozów, jakie III Rzesza założyła w okupowanej Europie. Więzionych było w nim około 135 tysięcy osób, głównie Żydów, Polaków i Białorusinów. W wyniku chorób i głodu, a także rozstrzeliwań i eksterminacji w komorach gazowych śmierć poniosło blisko 80 tysięcy osób. Ostateczna likwidacja obozu nastąpiła 22 lipca 1944 roku.
Kilka miesięcy później, na przełomie października i listopada 1944 roku, powołano Państwowe Muzeum na Majdanku. To najstarsza w Europie instytucja muzealna upamiętniająca ofiary drugiej wojny światowej i jeden z najbardziej znaczących pomników historii w województwie lubelskim. To także unikatowa w skali europejskiej triada miejsc pamięci związanych z historią Holocaustu. Muzeum sprawuje bowiem opiekę nad materialnymi pozostałościami trzech niemieckich obozów – obozu koncentracyjnego w Lublinie oraz obozów zagłady dla Żydów w Bełżcu i Sobiborze.
W pierwszych latach swojej działalności Muzeum skupiało się głównie na pracach związanych z konserwacją i rekonstrukcją obiektów historycznych, a także poszukiwaniem i porządkowaniem dokumentów z okresu funkcjonowania niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego na Majdanku. W 1945 roku otwarto pierwszą muzealną wystawę stałą.
Kolejne lata stały pod znakiem intensywnej działalności popularyzatorskiej. Rozpoczęto kwerendy archiwalne, które położyły podstawy pod prowadzone na szeroką skalę badania naukowe. Już w 1965 roku zaowocowały one wydaniem I tomu „Zeszytów Majdanka”. W tym czasie realizowano również projekt zagospodarowania przestrzennego Muzeum, którego istotną częścią stał się Pomnik Walki i Męczeństwa – jeden z najbardziej rozpoznawalnych elementów krajobrazu Lublina.
Zwieńczeniem wieloletnich badań nad historią niemieckiego obozu koncentracyjnego na Majdanku jest wydana w 2021 r. monografia „Więźniowie KL Lublin 1941–1944″ będąca syntezą dziejów obozu oraz największych grup narodowościowych wśród więźniów Majdanka: Polaków, Żydów, osób deportowanych z obszarów byłego ZSRR oraz obywateli państw Europy zachodniej i południowej. Od kilkunastu lat badania naukowe pracowników Muzeum koncentrują się już nie tylko na dziejach KL Lublin, ale także historii Holokaustu na Lubelszczyźnie i praktyce muzealnej, zwłaszcza edukacji w miejscach pamięci.
W działalności Muzeum zaznaczyły się w ostatnich latach prace związane z modernizacją i rozbudową ekspozycji plenerowej oraz remonty służące poprawie infrastruktury dla zwiedzających, w tym budowa nowego muzeum w miejscu pamięci w Sobiborze, które w tym roku uzyskało wyróżnienie w konkursie na Europejskie Muzeum Roku.
W zbiorach Muzeum znajduje się wiele przedmiotów i dokumentów związanych z funkcjonowaniem obozu. Do najcenniejszych archiwaliów należą księgi zgonów, dokumenty osobiste więźniów i pisane przez nich grypsy. Historię obozu przedstawiają wystawy urządzone w barakach poobozowych i ekspozycja plenerowa objaśniająca liczne ślady historyczne zachowane na obszarze niemal 90 hektarów. Wśród udostępnianych zwiedzającym pozostałości obozu są obiekty o ogromnym znaczeniu historycznym, niezwykle sugestywnie ukazujące totalny charakter zbrodni nazistowskich: stosy butów, komory gazowe i krematoria. W Muzeum zobaczyć można również wiele eksponatów obrazujących warunki bytowe więźniów i relikty, które są świadectwem ich walki o godność i przetrwanie.
Ważnym elementem działalności Państwowego Muzeum na Majdanku są przedsięwzięcia edukacyjne opierające się w głównej mierze na autorskiej koncepcji instytucji nazywanej pedagogiką pamięci. Nie ograniczają się one tylko do lekcji muzealnych, ale zawierają się w nich też dni studyjne, warsztaty historyczne czy specjalistyczne seminaria. W ramach edukacji międzykulturowej Muzeum organizuje projekty realizowane z grupami międzynarodowymi.
Pamięci ofiar oraz przybliżaniu wiedzy dotyczącej funkcjonowania obozu na Majdanku i okupacji niemieckiej służą ponadto wydarzenia organizowane przez Muzeum. Są to zarówno konferencje naukowe, promocje książek, wykłady czy rocznice wydarzeń historycznych, jak i działania skierowane do turystów oraz pasjonatów lokalnej historii. Każdego roku Muzeum przyciąga około 200 tysięcy zwiedzających z całego świata. Od początku funkcjonowania odwiedziło je już około 12 milionów osób.
Agnieszka Kowalczyk-Nowak
