Młoda Polska na wystawie w Londynie

William Morris Gallery we współpracy z Muzeum Narodowym w Krakowie i Instytutem Kultury Polskiej w Londynie przygotowały nową wystawę poświęconą rzemiosłu artystycznemu i architekturze okresu Młodej Polski. „Sztuka polska z lat 1890–1918” jest prezentowana publiczności w Wielkiej Brytanii po raz pierwszy, jest to również pierwsza na świecie ekspozycja przedstawiająca Młodą Polskę jako część międzynarodowego ruchu Arts & Crafts (Ruch Odrodzenia Sztuk i Rzemiosł).

Wystawa ukazuje silne związki stylistyczne i filozoficzne polskich dzieł z twórczością Williama Morrisa, Johna Ruskina i artystów z ich kręgu w Wielkiej Brytanii, skupiając ponad 150 prac, z których większość nigdy wcześniej nie była prezentowana poza Polską.

Od końca XVIII wieku Polska doświadczyła rozbiorów, w wyniku których jej terytorium zostało podzielone między Rosję, Austrię oraz Prusy i jako państwo na 123 lata zniknęła z mapy Europy. Jak ujął to w słowach historyk Norman Davies, Polska stała się „tylko ideą – wspomnieniem z przeszłości lub nadzieją na przyszłość”. Sztuka była więc sposobem zabezpieczania zagrożonego dziedzictwa kulturowego, jednocześnie tworząc nową, odrębną ale też kosmopolityczną tożsamość. Ruch ten obejmował sztuki wizualne, literaturę, muzykę i teatr. Do tej pory niewiele uwagi poświęcano bezprecedensowemu rozkwitowi i nobilitacji sztuki użytkowej czy odrodzeniu tradycyjnych gałęzi rzemiosła. Prezentowane na wystawie prace obejmują obrazy, ilustracje, hafty i kilimy, meble, witraże, architektoniczne modele i rysunki, snycerkę, ceramikę, a także wycinanki z papieru.

Kuratorzy wystawy skupili się na czołowym przedstawicielu ruchu Młodej Polski Stanisławie Wyspiańskim (1869–1907) – polskim „odpowiedniku” Williama Morrisa, ponieważ obu artystów łączyło silne przekonanie o równości sztuk pięknych i zdobniczych. Dla obu twórców-reformatorów historia i natura były tematami kluczowymi, o czym świadczą prace prezentowane na wystawie, m.in. Bratki, Nasturcje i Róże Wyspiańskiego (1897) – projekty malowideł ściennych z powtarzającymi się wzorami kwiatowymi na tle geometrycznej kratki, kojarzące się z projektami tapet Morrisa. Tak jak William Morris, Wyspiański był wszechstronnym artystą, projektantem i rzemieślnikiem, a jego szeroki dorobek obejmował ornamentalne wzory, scenografie teatralne, tkaniny, meble, witraże, sztukę drukarską i projekty książek oraz wystrój wnętrz – wszystko to zostało ukazane na wystawie. Twórczość Wyspiańskiego była mocno przesiąknięta symboliką, podobnie jak twórczość innych artystów Młodej Polski, których prace są prezentowane na wystawie, m.in. jego współpracownika i przyjaciela Józefa Mehoffera, Henryka Uziembło i Wlastimila Hofmana. Widać to zwłaszcza w teatralnym i baśniowo-alegorycznym fryzie ściennym Mehoffera Natura i Sztuka (1901). Młoda Polska otworzyła się na inspiracje z zewnątrz, na resztę Europy, a obrazy Edwarda Burne-Jonesa wywarły duży wpływ na twórczość Wyspiańskiego, włącznie z zainspirowaniem witraża Apollo. System Kopernika (1905). Dzieło to, pierwotnie stworzone jako projekt wnętrza w Domu Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego i będące zarazem jednym z najbardziej prestiżowych zleceń Wyspiańskiego, zostało zniszczone podczas II wojny światowej. Na wystawie jest pokazane jego współczesne odtworzenie przez artystę i mistrza witrażownika Piotra Ostrowskiego.

Młoda Polska to również początek stylu zakopiańskiego w architekturze i dekoracji wnętrz, opartego na lokalnych tradycjach budowlanych, snycerskich i hafciarskich z Podhala. Twórcą i głównym propagatorem stylu był Stanisław Witkiewicz (1851–1915). Przykłady jego twórczości zaprezentowane na wystawie, to projekt willi „Koliba” (1892) oraz model architektoniczny najsłynniejszej budowli w tym stylu, domu „Pod Jedlami” (1899), wykonany na wystawę światową w Paryżu w 1900 roku w celu promocji stylu zakopiańskiego za granicą. Chociaż styl ten rozwinął się, zanim Witkiewicz poznał dorobek Johna Ruskina i Williama Morrisa,stwierdził on później, że jego twórczość nieświadomie spełniła założenia tych brytyjskich reformatorów. Na wystawie będzie można poznać również twórczość innego związanego z Zakopanem przedstawiciela Młodej Polski – Karola Kłosowskiego (1882–1971). Kłosowski, którego można uznać za ostatniego artystę Młodej Polski, był rzeźbiarzem i snycerzem, malarzem, projektantem tekstyliów i mebli,twórcą wycinanek ludowych i autorem zakopiańskiej willi „Cicha”, o której można powiedzieć, że jest to Gesamtkunstwerk, czyli „totalne” dzieło sztuki. Każdy element willi był przez 20 lat skrupulatnie wykonywany ręcznie przez Kłosowskiego. Na ekspozycji znajdą się ozdobne wzory koronek i wycinanki z papieru (ok. 1908–1925) – Wiewiórki, Głuszce tatrzańskie i Koniki polne, a także kilim Zbójcy (po ok. 1910).

Na wystawie można również podziwiać obrazy i ilustracje Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej (1891–1945) przyćmione przez jej dorobek literacki. Zwiedzający zobaczą jej odważne, intymne akwarele z elementami fantastycznymi i makabrycznymi inspirowanymi tradycjami polskiego folkloru.

Pokaz dopełniają prace Warsztatów Krakowskich (1913–1926), komercyjnego stowarzyszenia architektów, rzemieślników i twórców, którzy w swojej twórczości dążyli do połączenia tradycyjnego rzemiosła z nowoczesnymi technikami. Grupa inspirowała się pismami Włodzimierza Koniecznego, który przekonywał, że nie ma innej sztuki poza tą, która jest potrzebna, powtarzając maksymę Morrisa, że ​​„nic bezużytecznego nie może być dziełem sztuki”. W grupie, która prowadziła eksperymentalne zajęcia z obróbki metalu, introligatorstwa i tkactwa, znalazła się Zofia Stryjeńska, której unikatowy styl łączył stylistykę Warsztatów Krakowskich z wpływami współczesnego Art Deco. Zaprezentowane są przykłady przedmiotów wykonanych podczas tych zajęć, m.in. ozdobne oprawy książek oraz dziecięce zabawki zaprojektowane przez Stryjeńską w formie zwierząt i postaci z polskiego folkloru, w tym Smoka Wawelskiego (1918). Będzie można ponadto zobaczyć nigdy wcześniej niewystawiane dekoracje na choinkę stworzone przez Warsztaty Krakowskie. Pionierem i mistrzem robienia ozdób papierowych był Zdzisław Gedliczka, którego pomysłowe kreacje przedstawiają głównie postaci związane z Bożym Narodzeniem. Pokazana jest również instalacja składająca się ze zrekonstruowanych zabawek choinkowych z kręgu Warsztatów Krakowskich wykonanych na tę okazję przez polską artystkę i projektantkę Annę Myczkowską-Szczerską.

Na wystawie znalazła się też specjalnie zamówiona instalacja plenerowa współczesnego polskiego artysty Marcina Rusaka, będąca odpowiedzią na odrodzenie w twórczości Wyspiańskiego.

Obiekty zgromadzone na wystawie pochodzą ze zbiorów: Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowego w Lublinie, Muzeum Witrażu w Krakowie, Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie, Banku Pekao S.A. i kolekcji prywatnych.

Wystawie towarzyszy publikacja Young Poland: The Polish Arts and Crafts Movement, 1890–1918, pod redakcją Julii Griffin i Andrzeja Szczerskiego. Jest to pierwsza książka, która ukazuje Młodą Polskę jako Ruch Odnowy Sztuk i Rzemiosł, odchodząc od utartego schematu postrzegania jej jako odłamu secesji. Zawiera ponad 250 ilustracji, a jej wyjątkowa szata graficzna oddaje ducha Młodej Polski. Współautorami jest 17 wybitnych międzynarodowych kuratorów, wykładowców akademickich i projektantów. Publikacja została przygotowana we współpracy partnerskiej pomiędzy Lund Humphries, William Morris Gallery oraz Muzeum Narodowym w Krakowie.