Muzeum Archeologiczne w Biskupinie

Jest jednym z największych rezerwatów archeologicznych w Europie. Na jego terenie znaleźć można bogate ślady osadnictwa od epoki kamienia aż do wczesnego średniowiecza, w tym pozostałości wyjątkowo dobrze zachowanej osady obronnej z przełomu epok brązu i żelaza zwanej „Polskimi Pompejami”. 

Historia placówki

Z uwagi na szczególną wartość dla dziedzictwa kulturowego, teren półwyspu Jeziora Biskupińskiego i okolicy od 1994 roku jest uznany za Pomnik Historii. Tym samym znalazł się w gronie najcenniejszych zabytkowych obszarów Polski. Muzeum powstało w 1950 roku w ramach Instytutu Badania Starożytności Słowiańskich i Ministerstwa Edukacji, a od 1956 roku funkcjonowało jako oddział Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie. W 2000 roku placówka została instytucją kultury samorządu województwa kujawsko-pomorskiego.

W uznaniu zasług za ochronę dziedzictwa kulturowego w 2006 roku biskupińskie muzeum otrzymało prestiżową nagrodę Unii Europejskiej „Europa Nostra”, zwaną „muzealnym noblem”. Placówka należy także do Międzynarodowego Stowarzyszenia Muzeów na Wolnym Powietrzu i Archeologii Eksperymentalnej, powołanego w celu ustanowienia i rozwijania wysokich standardów badań naukowych i wymiany wiedzy.

Obszar rezerwatu

Muzeum obejmuje liczący prawie 40 ha rezerwat archeologiczny. W jego obrębie mieszczą się rekonstrukcje obiektów z czterech epok dziejowych, pawilon wystawowy, zagroda ze zwierzętami i poletka z uprawami. Rekonstrukcje „obozowisko łowców i zbieraczy” oraz „osada pierwszych rolników” prezentują dwie odmienne społeczności epoki kamienia. „Osada obronna ludności kultury łużyckiej” ukazuje świat sprzed około 2700 lat, do którego docierały nowe trendy i surowce, które w Europie doprowadziły do trwałych i głębokich zmian cywilizacyjnych. Rekonstrukcja zatytułowana „groby skrzynkowe” obrazuje praktyki religijne z połowy I tysiąclecia p.n.e., a „wioska piastowska” przedstawia świat rolników i wytwórców z czasów kształtowania się polskiej państwowości.

Działalność instytucji

Pośród wielu celów, które stawia sobie muzeum, przewodnim jest pielęgnowanie lokalnego dziedzictwa oraz edukacja i popularyzacja archeologii, historii i dyscyplin pokrewnych. Zgodnie z zasadą „żywej nauki” edukatorzy prowadzą lekcje muzealne, warsztaty i pokazy dla dzieci, młodzieży i dorosłych poświęcone różnym wątkom pradziejów, średniowiecza i szeroko pojętego odtwórstwa historycznego.

Pogłębieniem działalności edukacyjnej są wystawy. W Muzeum zobaczyć można wieloczęściową ekspozycję stałą ” Świt historii nad Jeziorem Biskupińskim”, poświęconą dziejom Biskupina w świetle dostępnych źródeł archeologicznych i historycznych oraz wystawy czasowe, na których eksponowane są zabytki pochodzące z różnych zbiorów m.in. muzealnych, uniwersyteckich i prywatnych zarówno polskich, jak i zagranicznych.

Muzeum organizuje wiele wydarzeń, m.in. cykl „Podróże w czasie” z udziałem odtwórców historycznych, którzy podczas trzech weekendów zabierają gości na wycieczkę do epok kamienia, brązu i żelaza oraz okresu średniowiecza. Festiwal „Ścieżki Archeologii”, z udziałem uniwersytetów i muzeów z całej Polski oraz współczesnych twórców i artystów, poświęcony jest archeologii jako dyscyplinie naukowej oraz inspiracji we współczesnej kulturze.

Największym wydarzeniem jest Festyn Archeologiczny, organizowany przez muzeum od 1995 roku. Corocznie, przez dziewięć wrześniowych dni dla kilkudziesięciu tysięcy gości rezerwat tętni życiem: kilkaset osób prowadzi rozmaite pokazy, rekonstrukcje wypełniają mieszkańcy, a dodatkową atrakcją są walki wojowników oraz inscenizacje, prelekcje i wykłady.

Muzeum w czasie pandemii

Obecnie organizacja wydarzeń i ich forma zależy od obowiązujących w kraju obostrzeń, a oferta będzie w zależności od realiów dostosowywana w celu zapewnienia bezpieczeństwa odwiedzającym. Z uwagi na zagrożenie wywołane pandemią dla osób zwiedzających został przygotowany specjalny przewodnik audio, z którego będzie można skorzystać za pośrednictwem własnego telefonu. Jeśli sytuacja na to pozwoli dla odwiedzających Biskupin przywrócona zostanie także możliwość zwiedzenia rezerwatu z przewodnikiem, udział w zajęciach muzealnych dla grup zorganizowanych i rejs statkiem po Jeziorze Biskupińskim. Ośrodek posiada także własną bazę noclegową („Dom Muzealnika”) przygotowaną dla grup zorganizowanych i osób indywidualnych.

Remont wałów i nowa brama

Charakterystyka bagnistego terenu, na którym znajdują się archeologiczne rekonstrukcje sprawia, że wymagają one co kilka dekad regularnych remontów. W ubiegłym roku w muzeum wymieniona została większość wałów wokół osady na półwyspie. Zdemontowano także wieżę bramną, która w tym roku została zastąpiona nową. Na podstawie reinterpretacji badań prowadzonych na półwyspie powstała także nowa wystawa stała „Archeologia w Biskupinie. Osada obronna na półwyspie” w ramach, której dostępna jest makieta biskupińskiego osiedla odlana z brązu – przygotowana specjalnie dla osób niewidomych. W 2019 roku dokonano natomiast termomodernizacji budynków funkcjonalnych na terenie instytucji.

Przeprowadzone w rezerwacie archeologicznym inwestycje były współfinansowane przez samorząd województwa, który przekazał na te cele łącznie ponad 650 tysięcy złotych pochodzących z budżetu województwa i środków unijnych z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020.