Zbiornik wodny „Wióry” na rzece Świślinie zlokalizowany jest na pograniczu dwóch powiatów: starachowickiego i ostrowieckiego; na terenie gmin Pawłów, Waśniów i Kunów. Zbiornik zawdzięcza swą nazwę niewielkiej miejscowości Wióry, która istniała na zachodnim brzegu rzeki Świśliny. W wyniku podjęcia decyzji o budowie zbiornika w latach 90-tych XX wieku ludność zamieszkującą wieś wysiedlono.
Idea budowy zbiornika wodnego „Wióry” na Świślinie zrodziła się jeszcze w latach siedemdziesiątych XX wieku. Pierwotnym celem tej inwestycji było pokrycie wzrostu zapotrzebowania na wodę trwającej wówczas rozbudowy huty stali w Ostrowcu Świętokrzyskim oraz zaopatrzeniem w wodę pitną tego miasta. Obiekt ten powstał w latach 1980 – 2005. W trakcie trwania procesu inwestycyjnego, funkcja planowanego zbiornika uległa zmianie – z ujęciowego na przeciwpowodziowy i rekreacyjny, przy równoczesnym wykorzystaniu energetycznym powstałego spiętrzenia oraz zagwarantowaniu przepływów nienaruszalnych w okresach suszy.
Na lewym brzegu doliny Świśliny w rejonie zapory „Wióry” znajdują się odsłonięcia skał dolnego triasu. W okresie wczesnego triasu, w warunkach półsuchego i suchego klimatu, formowały się osady – głównie piaski, muły i iły – o kolorystce czerwonej, pochodzącej od tlenków żelaza. Są to utwory skalne zwane pstrym piaskowcem, reprezentujące dolną cześć formacji z Wiór (środkowy pstry piaskowiec, wiek 249-250 mln lat temu).
Pierwszego odkrycia skamieniałych tropów kręgowców w Wiórach dokonał w roku 1980 paleoichnolog Tadeusz Ptaszyński. W wyniku prowadzonych badań znaleziono tu liczne tropy zarówno gadów i płazów, a także szczątki bezkręgowców. Natrafiono również na szczątki kostne (kości czaszki, żebra, kręgi) dużych płazów z grupy Temnospondyli. Zadania zgromadzenia i zabezpieczenia tych skamieniałości, które były pozyskiwane na budowie zapory wodnej w Wiórach podjął się geolog dr Kazimierz Rdzanek . W Wiórach zostało wyróżnionych 11 ichnogatunków (gatunków śladów), m.in. nieznane wcześniej gatunki z grupy Chirotheriidae, zwanej chirotheriami. Tadeusz Ptaszyński jako ich odkrywca, opisał je pod nazwą: Brachychirotherium hauboldi, Brachychirotherium wiorense, Isochirotherium sanctacrucense, Isochirotherium gierlinskii, Synaptichium chirotherioides, Synaptichium kotanskii. W zespole ichnofauny z Wiór stwierdzono także występowanie tropów innych gadów, o mniejszych rozmiarach i o odmiennym sposobie poruszania się. Są to ślady: Rhynchosauroides, Procolophonichnium i Prorotodactylus. Wymienione wyżej ślady należały do różnych grup zwierząt.
Większość znalezionych śladów w Wiórach, to tropy gadów, które były mieszkańcami lądów. Pozostawione przez nie tropy na błotnistych obszarach przybrzeżnych, zapewne były związane z wędrówkami w poszukiwaniu pokarmu i wody. Występowały tu gady naczelne – archozaury, przodkowie dinozaurów – twórcy największych tropów gadziego pochodzenia, wielkości od kilkudziesięciu centymetrów do kilku metrów. Zwierzęta te swoim pokrojem ciała przypominały krokodyla, a ich ciało wysoko uniesione na nogach zapewniało sprawne i szybkie poruszanie się. Są to reprezentanci tzw. grupy chiroteriów (łac. Chirotherium). Ich tropy posiadają niezwykły kształt przypominający do złudzenia odcisk ludzkiej dłoni, a te nad wyraz dobrze zachowane wykazują obecność na powierzchniach ich stóp charakterystycznych łusek. Twórcy śladów chiroteriowych stanowili kluczową grupę organizmów lądowych. Archozaurom towarzyszyły zwierzęta o mniejszych rozmiarach ciała, podobne do dzisiejszych jaszczurek, czy ogromne płazy z grupy Temnospondyli, które prawdopodobnie prowadziły wyłącznie wodny tryb życia.
Tekst i zdjęcia: Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach
