Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką jest świętem obchodzonym 24 marca. Dla Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej jest to święto szczególne, bo ustanowiono je w rocznicę śmierci patronów Muzeum – Rodziny Ulmów z Markowej.
Ulmowie wraz z ukrywanymi przez nich Żydami z rodzin Goldmanów zostali rozstrzelani przez niemieckich żandarmów 24 marca 1944 r. Postawa i męczeństwo Rodziny Ulmów jest świadectwem kultury solidarności, która podczas II wojny światowej kształtowała zachowania i czyny wielu Polaków w stosunku do ich żydowskich sąsiadów. Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką wiąże się także bezpośrednio z misją Muzeum Polaków Ratujących Żydów.
Józef i Wiktoria Ulmowie byli mieszkańcami czteroipółtysięcznej wsi Markowa w przedwojennym województwie lwowskim, a dzisiejszym województwie podkarpackim. Podczas okupacji niemieckiej, prawdopodobnie w grudniu 1942 r., mimo biedy i zagrożenia życia, Ulmowie dali schronienie ośmiorgu Żydom: Saulowi Goldmanowi z synami Baruchem, Mechelem, Joachimem i Mojżeszem Fejwelem, a także pochodzącym z Markowej córkom jego krewnego Chaima Hersza Goldmana – Lei Didner, Gołdzie Grünfeld i córeczce jednej z nich (prawdopodobnie o imieniu Reszla). O fakcie ukrywania Żydów przez rodzinę Ulmów doniósł Niemcom prawdopodobnie Włodzimierz Leś – granatowy policjant z Łańcuta.
Rankiem 24 marca 1944 r. przed ich dom przybyło pięciu niemieckich żandarmów oraz kilku granatowych policjantów. Dowodził nimi porucznik żandarmerii niemieckiej Eilert Dieken. Najpierw zamordowano ukrywanych przez Ulmów Żydów, a następnie Józefa i Wiktorię (będącą w zaawansowanej ciąży). Po chwili E. Dieken podjął decyzję o zabiciu również szóstki dzieci Ulmów: Stanisławy, Barbary, Władysława, Franciszka, Antoniego i Marii.
W 1995 r. Wiktoria i Józef Ulmowie zostali uhonorowani pośmiertnie tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. W 2010 r. prezydent RP Lech Kaczyński odznaczył ich Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. W 2003 r. w diecezji przemyskiej rozpoczął się proces beatyfikacyjny rodziny Ulmów, który obecnie toczy się w Watykanie.
Osoby, które podczas okupacji niemieckiej ratowały Żydów, otrzymują odznaczenie honorowe przyznawane od 1963 roku przez izraelski Instytut Yad Vashem. Tytuł „Sprawiedliwych wśród Narodów Świata” przyznaje się osobom nieżydowskiego pochodzenia, które w trakcie II wojny światowej okazały Żydom bezinteresowną pomoc.
Tytuł „Sprawiedliwego wśród Narodów Świata” jest nadawany zarówno za życia, jak i pośmiertnie, a o jego przyznanie mogą występować ocaleni Żydzi, jak również ich krewni. Dopuszczalne jest, w wyjątkowych sytuacjach, zgłoszenie przez ratujących, krewnych ratujących, czy świadków wydarzeń.
Tytuł „Sprawiedliwych wśród Narodów Świata” nawiązuje do żydowskiej tradycji. Termin ten oznaczał nie-Żydów, którzy byli ludźmi dobrymi oraz bogobojnymi. Na medalu przyznawanym Sprawiedliwym widnieje sentencja z Talmudu „Kto ratuje jedno życie, ratuje cały świat” (Talmud Babiloński, Sanhedryn, 37a).
Jak dzisiaj należy rozumieć pojęcie „Sprawiedliwych”? Kim są Sprawiedliwi? Sprawiedliwi, to wszyscy Ci, którzy w każdych okolicznościach, nawet zagrażających ich życiu i życiu ich bliskich, zawsze postępują zgodnie z wyznawanymi wartościami i przekonaniami etycznymi. To wszyscy Ci, dla których prawa człowieka, w tym zwłaszcza prawo najważniejsze – prawo do życia, zawsze są prawami nienaruszalnymi i wartymi ofiary – w szczególnych sytuacjach nawet ofiary z własnego życia.
Sprawiedliwi to Wiktoria i Józef Ulma, którzy poświęcili własne życie ratując żydowskich bliźnich. Sprawiedliwi, to Polacy ratujących Żydów pod okupacją niemiecką, dla których dobro, godność i prawo do życia drugiego człowieka okazały się na tyle ważne, że zdecydowali się przyjść bliźniemu z pomocą, pomimo usankcjonowanej kary śmierci za tę pomoc.
Więcej informacji: www.muzeumulmow.pl
