- Abakanowicz, Malczewski, Stokłosa…,
- współcześni artyści i sztuka dawna,
- teraźniejszość, której nie sposób zrozumieć bez sięgania w głąb przeszłości,
- emocje zaklęte w przedmiotach codziennego użytku,
- przestrzenie nigdy wcześniej nieudostępnione,
- historia opowiedziana na nowo, tak by sprostać wyzwaniom przyszłości,
- dziedzictwo wzgórza, którego wielkim potencjałem jest narracyjna różnorodność.
W 2025 roku Zespół Zamku Królewskiego na Wawelu przygotuje 9 wystaw stałych i czasowych.
Przede wszystkim uwagę Zwiedzających pragniemy skierować na nowe ekspozycje stałe. Zakończone zostaną, rozpoczęte w ubiegłych latach wielkie inwestycje konserwatorskie, tj. Międzymurze (nowa trasa podziemna biegnąca wzdłuż murów od strony Wisły i łącząca się z jamą smoka wawelskiego), Nowa Zbrojownia ze stołpem oraz Mała Baszta, która w mijającym roku stała się atrakcją turystyczną za sprawą tarasu widokowego, a w 2025 roku podziwiać będziemy tam również nową ekspozycję.
Na sztukę dawną, stale obecną w Zamku Królewskim na Wawelu, spojrzymy też za pośrednictwem współczesnych artystów i ich dzieł: Łukasza Stokłosy i Magdaleny Abakanowicz. A o tym, że teraźniejszość „zabierała głos” na Wawelu już w latach 70. XX wieku przekonamy się podczas otwarcia intrygującej ekspozycji prezentującej współczesne dzieła sztuki z kolekcji Zamku, którą współtworzą najwięksi polscy artyści powojenni.
Widoczne w 2025 roku będą też akcenty codzienności, prawdziwego życia na Wawelu, które wiedli tu mieszkańcy tzw. miasteczka wawelskiego. Opowiemy o tym na nowej stałej ekspozycji Miasteczko wawelskie w Małej Baszcie i wystawie czasowej „Wawel na dawnej pocztówce” pielęgnującej pamięć m.in. o znaczących wydarzeniach mających miejsce na wzgórzu wawelskim.
Znaczącą częścią wystawienniczego planu będą też prace Jacka Malczewskiego ukazujące podróż malarza do obecnej Anatolii, którą odbył wraz z Karolem Lanckorońskim.
Opr. Urszula Wolak-Dudek
PLAN WYSTAW 2025 W ZAMKU KRÓLEWSKIM NA WAWELU
MIĘDZYMURZE, NOWE OBLICZE SMOKA
Międzymurze. Wawel podziemny (2)
Wystawa stała: od 23 maja 2025
Kuratorki: dr Magdalena Młodawska, dr Beata Kwiatkowska-Kopka
Kuratorzy części archeologicznej: Paweł Kajfasz, Jolanta Lasek, Jakub Rąpała
Rezerwat archeologiczno-architektoniczny „Międzymurze” to nowa podziemna wystawa umiejscowiona w zachodniej części wzgórza wawelskiego. Historia powstania rezerwatu sięga lat 40. XX wieku i pierwszych badań archeologicznych prowadzonych przez Gabriela Leńczyka na terenie zburzonego wówczas austriackiego szpitala wojskowych rekonwalescentów. Badania te i kolejne dekady prac archeologicznych, inżynieryjnych oraz konserwatorskich doprowadziły do odkrycia przestrzeni, w której odsłonięte przez archeologów ślady dawnej architektury obronnej nakładają się na siebie. Powstaje w ten sposób niezwykły i jedyny na terenie Polski obraz historii fortyfikacji od wieku X do XIX. To właśnie dzieje wawelskich obwarowań są tematem rozpoczynającym podziemną wędrówkę w rezerwacie. Wiedzie ona pomiędzy dawnymi murami, które tworzą wielowiekową scenografię. Ścieżka prowadzi następnie bezpośrednio nad wapienną skałą, nad komorami Smoczej Jamy. Na ścianach rezerwatu ukazana jest opowieść o dziejach wzgórza, powstaniu jaskini, a następnie pojawia się najsłynniejsza polska legenda – o smoku wawelskim w średniowiecznym zapisie Wincentego Kadłubka. Opowieść o tym wyjątkowym rejonie Wawelu została, po raz pierwszy na taką skalę w wawelskiej historii muzealnej, podkreślona za pomocą współczesnych technik wizualnych. Dwie części rezerwatu łączy korytarz, w którym oprócz wątku dziejów archeologicznych badań prowadzonych w Międzymurzu znajdziemy najcenniejsze odkryte zabytki.
ZBROJOWNIA. NOWE OTWARCIE
Zbrojownia i stołp
Wystawa stała: IV kwartał 2025
Kuratorzy: Krzysztof J. Czyżewski, dr Rafał Ochęduszko
Kuratorka rezerwatu architektonicznego: Martyna Bulińska-Marynowska
Nowa wystawa stała prezentować będzie wawelską kolekcję militariów, zaliczaną do najważniejszych tego typu zbiorów w Polsce. Realizacja Zbrojowni w nowym technicznie i przestrzennie kształcie z nowoczesną aranżacją obiektów, pozwoli na jeszcze lepszą niż dotąd prezentację walorów artystycznych i historycznych kolekcji militariów (w tym nieeksponowanych dotąd obiektów).
Częścią całego projektu jest również udostępnienie rezerwatu archeologiczno-architektonicznego w podziemiach Wieży Duńskiej, gdzie znajdują się relikty jednej z najstarszych budowli na wzgórzu wawelskim – stołpu, czyli budowli obronnej, datowanej na I połowę XII wieku.
O Wieży Duńskiej w Zamku Królewskim na Wawelu stało się głośno za sprawą niezwykłego odkrycia archeologicznego w marcu 2024 roku. To właśnie tu archeolog Jerzy Trzebiński odnalazł niezwykły pierścień sprzed blisko tysiąca lat. Przestrzeń stanowiąca przykład architektury Zamku od okresu romańskiego po wiek XVI zostanie udostępniona zwiedzającym wraz z cennym znaleziskiem. Sposób jego ekspozycji będzie innowacyjnym i zaskakującym przykładem prezentacji zbiorów na Wawelu.
CODZIENNOŚĆ NA WAWELU
Miasteczko wawelskie w Małej Baszcie
Wystawa stała: od 11 kwietnia 2025
Kuratorka: dr Magdalena Młodawska
Wystawa „Miasteczko wawelskie” jest opowieścią o codziennym życiu tuż obok zamku i katedry na wzgórzu wawelskim. Na pierwszym planie ukazano to, co zwykle pozostaje w cieniu – codzienność służby, urzędników, rzemieślników, psałterzystów i kanoników katedralnych, uczniów szkoły katedralnej oraz wszystkich tych, którzy stanowili zaplecze dla władcy i biskupa. Miasteczko wawelskie było od średniowiecza znakomitym przykładem współistnienia na niewielkim terenie dwóch przenikających się przestrzeni: sakralnej i świeckiej. Wiedza, jaką dysponujemy, nie pozwala na pełną rekonstrukcję jego obrazu. Powstało więc gromadzące ślady przeszłości, fragmentaryczne ujęcie, w którego centrum są znalezione na wzgórzu przedmioty codziennego użytku. W większości są to niewielkie artefakty, skromne, często pozbawione walorów artystycznych i zachowane jedynie we fragmentach. Stanowią one materialny ślad bytności na Wawelu ludzi, o których najczęściej milczą księgi archiwalne. Przedmioty te są punktem wyjścia opowieści na wystawie. Architektura miasteczka staje się tłem barwnego życia. Punktem kulminacyjnym ekspozycji jest widok z tarasu obejmujący nieistniejące już miasteczko oraz imponującą perspektywę na wzgórze, a także na Kraków i okolice. Przy odpowiedniej pogodzie widoczne są także odległe szczyty Tatr.
Wawel na dawnej pocztówce
Wystawa czasowa: 13 czerwiec – 12 październik 2025
Kuratorka: Katarzyna Pająk
Dzięki pocztówkom zachowanym w Archiwum Zamku Królewskiego na Wawelu możemy prześledzić historię wawelskiego wzgórza na przestrzeni ostatnich 130 lat, nie tylko poprzez dokumentowanie zmieniającej się architektury, ale także wydarzeń, które rozgrywały się na wzgórzu. Kartki przedstawiają uroczystości państwowe, religijne i kulturalne jakie się tu odbywały, m. in. pogrzeb Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego czy Józefa Piłsudskiego. Przeglądowa forma wystawy ukaże zmiany zachodzące na wzgórzu i jego otoczenia – Zamku, Katedry, ale też i dziedzińców czy zakola Wisły.
SZTUKA WSPÓŁCZENA… NA WAWLEU?!
Elegie. Malarstwo Łukasza Stokłosy
Wystawa czasowa: 28 marzec – 29 czerwiec 2025
Kuratorka: dr Agnieszka Jankowska-Marzec (ASP Kraków)
Na wystawie malarstwa Łukasza Stokłosy w Zamku Królewskim na Wawelu zostaną pokazane obrazy, w których artysta podejmuje tematykę „historii” monarchii w nowożytnej Europie. Stokłosa ma w zwyczaju „opowiadać” o losach władców i władczyń, którzy już dawno odeszli, poprzez przedmioty do nich należące: insygnia i płaszcze koronacyjne, karety, zbroje oraz wnętrza ich rezydencji i otaczających je ogrodów. Nastój elegijnej zadumy jakim tchną jego dzieła, osiąga więc z jednej strony poprzez wybór tematów malarskich, z drugiej – przez sposób ich malowania. Stokłosa eksperymentuje z efektem „sfumato”, czyli łagodnymi przejściami światłocieniowymi, uzyskując na swoich obrazach wrażenie oglądania przedstawionych na nich cennych przedmiotów jak gdyby przez mgłę lub dym, a może – jak zdaje się sugerować – malowanych w pomieszczeniach oświetlonych jedynie blaskiem świec. Na wystawie wawelskiej znajdą się prace odwołujące się nie tylko do historii Rzeczypospolitej, ale poprzez skomplikowaną sieć sojuszy i królewskich mariaży, także do losów innych dynastii, kształtujących obraz ówczesnego świata.
A może coś innego? Współczesność na Wawelu
Wystawa czasowa: 26 październik 2025 – 29 marzec 2026
Kuratorka: Lidia Brzyska
Zwiedzający zobaczą dzieła polskiego malarstwa współczesnego ze zbiorów Zamku Królewskiego na Wawelu. Wawelska kolekcja choć niewielka, jest znacząca, a co najważniejsze praktycznie nieznana – zarówno wśród specjalistów jak i w szerszym gronie odbiorców. Tworzą ją obrazy twórców, którzy na stałe wpisali się w historię sztuki polskiej, jak chociażby związani z II Grupą Krakowską Jerzy Nowosielski czy Jonasz Stern, a także bardziej nam współcześni, jak Edward Dwurnik czy Marcin Maciejowski. Prezentacja kolekcji będzie także pretekstem do opowiedzenia o innych aspektach współczesności na Wawelu, które przejawiały się w szczególności w latach 60. i 70. XX wieku. Wawel współpracował z projektantami i artystami, którzy projektowali wawelskie wystawy i wnętrza administracyjno-konferencyjne.
MAGDALENA ABAKANOWICZ W OGRODACH I KOMNATACH
Rzeźby Magdaleny Abakanowicz w Ogrodach Królewskich
Wystawa czasowa: 25 kwiecień – 28 wrzesień 2025
Kuratorki: dr Bogumiła Wiśniewska, Natalia Koziara-Ochęduszko
Rok 2025, m.in. w Ogrodach Królewskich Zamku Królewskiego na Wawelu, należeć będzie do rzeźb Magdaleny Abakanowicz. Rzeźbiarska twórczość Magdaleny Abakanowicz operuje efektem zaskoczenia wynikającym z zawartego w jej pracach napięcia między podobieństwem jej rzeźb do ciała człowieka a ich skalą, sposobem reprezentacji, uproszczeniem i defragmentacją. Rzeźby Abakanowicz stanowią reprezentacją wiary w możliwość przedstawiania tego, co ukryte. Wystawa, zgodnie z założeniami artystki, stworzy przestrzeń sprzyjającą budowaniu nowej relacji widza z dziełami Abakanowicz i miejscem ich prezentacji. Czy otworzymy się na własną wrażliwość przez doświadczenia chwili, przestrzeni i sztuki?
Magdalena Abakanowicz w Sali Senatorskiej
Komnaty Zamku Królewskiego na Wawelu
Wystawa czasowa: 17 październik 2025 – 18 styczeń 2026
Kuratorki: dr Bogumiła Wiśniewska, Natalia Koziara-Ochęduszko
Monumentalne tkaniny Magdaleny Abakanowicz zostaną zaprezentowane w Sali Senatorskiej Zamku Królewskiego na Wawelu i zestawione z cennymi arrasami Zygmunta Augusta. Prezentacja prac artystki w otoczeniu sztuki dawnej jest działaniem prekursorskim w polskim muzealnictwie. Warto podkreślić, że Magdalena Abakanowicz sama określała abakany mianem współczesnych arrasów. Ekspozycja stworzy możliwość bezpośredniego kontakt odbiorcy z wielkoformatowymi, barwnymi i strukturalnymi dziełami sztuki.
WYPRAWA, CZYLI MALCZEWSKI W PODRÓŻY
Rysunki i akwarele Jacka Malczewskiego
Wystawa czasowa: 30 maj – 17 sierpień 2025
Kuratorka: dr Joanna Winiewicz-Wolska
Przed nami pokaz 50 rysunków i akwareli autorstwa Jacka Malczewskiego. Związane są one z wyprawą archeologiczną Karola Lanckorońskiego do Pamfilii i Pizydii (historycznych krain na terenie prowincji Anatolia w dzisiejszej Turcji) zorganizowaną w 1884 roku. Rysunki z wyprawy anatolijskiej składają się na interesującą tak pod względem artystycznym, jak też poznawczym kronikę wyprawy. Wzięli w niej udział wybitni uczeni niemieccy, austriaccy i polscy, a Jacek Malczewski stał się jej kronikarzem. Zbiór rysunków, pokazywany publicznie ostatni raz w ubiegłym wieku, ponownie ujrzy światło dzienne.
Opracowanie opisów wystaw: Agnieszka Jankowska-Marzec, Magdalena Młodawska, Martyna Bulińska-Marynowska, Bogumiła Wiśniewska, Katarzyna Pająk, Joanna Winiewicz-Wolska, Urszula Wolak-Dudek.
Urszula Wolak-Dudek
Fot. Jeremi Dobrzański
