„Auschwitz Bauleitung. Projektowanie obozu śmierci” to nowa polsko-angielska publikacja Muzeum, której autorem jest dyrektor dr Piotr M. A. Cywiński. Przedstawia on wstrząsający obraz obozu jako machiny śmierci zaprojektowanej w najmniejszym szczególe.
Bazą i sednem tego opracowania stały się plany, które powstały w biurze budowlanym niemieckiego nazistowskiego obozu Auschwitz – Bauleitungu. Biuro to, na czele którego stali esesmani, którzy wykorzystywali także pracę więźniów z wykształceniem technicznym, zajmowało się projektowaniem niemal wszystkich obiektów powstających na terenie obozu.
Podczas czterech i pół roku istnienia obozu architekci sporządzili cały szereg planów i map, rysunków technicznych, rzutów i przekrojów, projektów elewacji, makiet, a także wzorów umeblowania i aranżacji wnętrz oraz kosztorysów i dokumentacji fotograficznej na potrzeby rozwoju kompleksu obozowego. Wiele z tych dokumentów dotyczyło faktycznie wybudowanych obiektów, ale znajdują się wśród nich i niezrealizowane plany przyszłościow lub wizje porzucone jeszcze w czasie wojny. Niektóre budowle doczekały się kilku wersji projektowych, co wskazuje na złożony proces podejmowania decyzji ostatecznych.
– Z analizy planów wykonanych przez Bauleitung wynika, że każdy etap tworzenia i rozbudowy obozu był – nawet uwzględniając zmienność decyzji lub logistyczne trudności związane z wojną – oszacowany, poddawany krytyce, przeprojektowywany i zatwierdzany na różnych szczeblach. Cała niemiecka inżynieria budowlana, włącznie z jej specjalizacjami w melioracji gruntów, hydrologii, budownictwie drogowym, w najróżniejszych konstrukcjach i instalacjach, została użyta do stworzenia tysięcy obiektów: bloków, baraków, wieżyczek, krematoriów, komór gazowych, ramp kolejowych, instalacji wodociągowych, rowów melioracyjnych, modelowych farm rolniczych, olbrzymich hal fabrycznych, całych osiedli budynków mieszkalnych, koszar, biur i szpitali – słowem tego wszystkiego, co było potrzebne dla funkcjonowania KL Auschwitz wraz z jakże licznymi przypisanymi mu funkcjami – napisał dr Piotr Cywiński.
Książka zawiera duże kolorowe skany ponad 130 szkiców, reprezentatywnych dla całości ocalałego materiału archiwalnego. Mają one pokazać właśnie ten świadomy, koncepcyjny wymiar tworzenia i rozbudowy obozu. Szkice zostały – tam, gdzie było to możliwe – uzupełnione materiałem fotograficznym pochodzącym z esesmańskiej dokumentacji.
– Narracja tej publikacji koncentruje się na głównych etapach i przestrzeniach rozbudowy Auschwitz, starając się nie pozostawić zbytnio na uboczu jej głównych aktorów, a więc decydentów SS, więźniów architektów czy inżynierów, wykorzystywanych przez Niemców przy tworzeniu tych planów oraz całej rzeszy więźniów pracujących do całkowitego wycieńczenia przy wielkich robotach budowlanych KL Auschwitz – czytamy.
Spośród ponad stu więźniów projektantów z Baubüro – głównie techników, inżynierów i architektów – prawie połowa została rozstrzelana lub powieszona, dziesięciu więźniów zostało zesłanych do karnej kompanii, a 25 wysłanych karnie do innych obozów. Jedynie dwóch esesmanów odpowiedzialnych za prace Bauleitungu zostało postawionych przed sądem. Obaj, w Austrii, zostali uniewinnieni
Plany Bauleitungu wraz z dokumentacją techniczną, finansową i fotograficzną w dużej mierze się zachowały. Dziś znajdują się one częściowo w Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, a częściowo w Archiwum Federacji Rosyjskiej w Moskwie. Niektóre kopie, wysyłane dla zatwierdzenia do Berlina, są obecnie przechowywane w archiwach niemieckich. Kilka trafiło do archiwum Yad Vashem w Jerozolimie.
Publikację „Auschwitz Bauleitung. Projektowanie obozu śmierci” wydano przy wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
