Adrian Olearczyk.
Morświn (Phocoena phocoena) jest jednym z najmniejszych gatunków waleni zamieszkujących głównie wody północnego Atlantyku i Morza Bałtyckiego. Czaszka tego gatunku pochodzi z okresu, gdy morświny liczniej zasiedlały Bałtyk. Dziś, w kontekście spadku populacji morświnów i postępującej degradacji ekosystemów morskich, renowacja takich artefaktów pozwala na zachowanie materialnych dowodów bioróżnorodności dla przyszłych pokoleń.
Przed konserwacją
Przed rozpoczęciem prac konserwatorskich czaszka morświna miała intensywnie ciemną powierzchnię, co sugerowało obecność zabrudzeń, osadów lub patyny powstałej w wyniku długotrwałego przechowywania w złych warunkach. Na powierzchni widoczne były drobne pęknięcia oraz miejscowe ubytki. Ciemne zabarwienie utrudniało dostrzeżenie detali anatomicznych. Ogólny stan eksponatu wskazywał na konieczność przeprowadzenia konserwacji, nie tylko aby przywrócić mu walory estetyczne, lecz przede wszystkim aby usunąć zalegające pod brudem kwaśne osady tłuszczów i olejów, które stopniowo degradowały kość.
1. Wstępna ocena i dokumentacja stanu czaszki
Pierwszym krokiem w procesie renowacji była dokładna ocena stanu zachowania czaszki, co obejmowało:
- Analizę struktury kości –badanie gęstości i integralności struktury kostnej, sprawdzenie pod kątem pęknięć, ubytków, a także występowania śladów wcześniejszych renowacji.
- Dokumentację fotograficzną i opisową – szczegółowe zdjęcia makro i mikroskopowe pozwalające na zarejestrowanie stanu początkowego czaszki oraz stworzenie szczegółowego raportu opisującego wszelkie widoczne zmiany strukturalne.
2. Oczyszczanie czaszki – techniki mechaniczne i chemiczne
Zabytkowe preparaty kostne często pokrywają zabrudzenia, patyna i mikroorganizmy, które mogą negatywnie wpływać na kość, tak też było w tym przypadku. Proces oczyszczania obejmował:
- Oczyszczanie mechaniczne – za pomocą delikatnych narzędzi, takich jak pędzle z naturalnym włosiem oraz skalpele, którymi usunięto luźne zanieczyszczenia bez naruszania struktury kostnej.
- Oczyszczanie chemiczne – zastosowano specjalistyczne środki chemiczne, takie jak roztwory enzymatyczne, które pomagały usunąć plamy organiczne oraz pozostałości soli mineralnych, często występujących na kościach morskich zwierząt. Ponad to usunięto zdegradowane pozostałości tłuszczów i olejów z powierzchni czaszki. Środki chemiczne dobrane zostały z najwyższą ostrożnością, aby uniknąć reakcji, które mogłyby osłabić ponad 100 letnią strukturę kostną czaszki.
3. Zabezpieczenie przed czynnikami zewnętrznymi
Kolejnym etapem było zabezpieczenie czaszki przed dalszym wpływem czynników zewnętrznych:
- Wykonanie dedykowanego pudła ochronnego – w celu dodatkowej ochrony zaprojektowano i wykonano pudło z wysokiej jakości tektury bezkwasowej.
- Przechowywanie w kontrolowanych warunkach – aby uniknąć reaktywacji procesów degradacji, czaszkę przechowuje się w warunkach o stabilnej wilgotności i temperaturze. Unika się ekspozycji na światło słoneczne i wysoką wilgotność, które mogą prowadzić do osłabienia struktury kostnej.
4. Dokumentacja końcowa i ekspozycja
Ostatnim krokiem w procesie renowacji było stworzenie pełnej dokumentacji, która zawiera:
- Opis zastosowanych technik i materiałów – szczegółowy opis wszystkich etapów konserwacji pozwala na łatwe prześledzenie działań w przyszłości, co ma znaczenie dla muzeów i pracowników konserwatorskich.
- Zalecenia dotyczące przyszłej konserwacji – często dołącza się instrukcje dotyczące długotrwałego przechowywania i sposobu eksponowania czaszki, by uniknąć jej ponownej degradacji.
Po konserwacji
Po zakończeniu prac konserwatorskich czaszka nabrała znacznie jaśniejszej, bardziej naturalnej barwy. Usunięto ciemne zabrudzenia i osady, odsłaniając pierwotną powierzchnię kości, co poprawiło jej wygląd i ekspozycyjność. Pęknięcia zostały ustabilizowane, co zapewnia integralność strukturalną eksponatu, jednocześnie zachowując jego autentyczny i historyczny charakter.
Renowacja zabytkowej czaszki morświna była procesem, który wymagał specjalistycznej wiedzy z zakresu konserwacji oraz nauk przyrodniczych. Dzięki zaawansowanym technikom i nowoczesnym materiałom konserwatorskim możliwe było zabezpieczenie tak cennych eksponatów, co pozwali na dalsze badania naukowe i umożliwi zwiedzającym muzeum zrozumienie historii naszego środowiska. Praca konserwatorów w tej dziedzinie jest nie tylko formą ochrony zabytków, ale również przyczynia się do popularyzacji wiedzy o ekologii mórz i oceanów oraz konieczności ochrony gatunków zagrożonych.
