sobota, 6 września, 2025

Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny im. T. i I. Gulgowskich we Wdzydzach

MUZEUM powstało dzięki Teodorze i Izydorowi Gulgowskim.

TEODORA z d. Fethke (1860–1951) była awangardową artystką wykształconą w Berlinie. Pochodziła ze skaszubizowanej i spolonizowanej rodziny niemieckiego nauczyciela z Małych Chełmów.

IZYDOR Gulgowski (1874–1925) urodził się w Iwicznie na Kociewiu. Do Wdzydz (niem. Sanddorf ), w tym czasie niewielkiej wsi w głębi lasu, przyjechał w 1898 r., żeby objąć stanowisko nauczyciela.

ŚLUB


Okoliczności poznania się we Wdzydzach Izydora i o 14 lat starszej od niego Teodory obrosły legendą. Dzielił ich nie tylko wiek, ale też wyższa pozycja społeczna i wykształcenie Teodory. Ślub zawarty w 1899 r., podobno wymuszony na rodzinie Teodory jej głodówką, był mezaliansem i w pewnej mierze skandalem. Małżeństwo przybyło z kościoła w
Wielu do Wdzydz powozem zaprzężonym w cztery białe konie.

SKANSEN

W 1906 r. Gulgowscy zakupili od Michała Hinza około 150-letnią chëcz, w której stworzyli muzeum i pierwszą kaszubską kolekcję etnograficzną. Począwszy od tej daty zaczyna się opowiadać historię muzealnictwa skansenowskiego w Polsce.
Miejsce to stało się lokalnym przykładem, ówczesną „dobrą praktyką”, która wpływała na inne działania podejmowane na Pomorzu. Było ważnym centrum odradzającej się kaszubszczyzny.

PRACE BADAWCZE
Izydor Gulgowski to autor najistotniejszych w tamtym czasie publikacji o Kaszubach, pisanych po polsku i po niemiecku. To tytuły tylko niektórych z nich: Domy drewniane Kaszubów, Jak ludność wiejska mieszka na Kaszubach, Rybołówstwo na Kaszubach, Kaszubi, Garncarstwo na Kaszubach – i najważniejszy: Von einem unbekannten Volke in Deutschland [O nieznanym ludzie w Niemczech. Przyczynek do ludoznawstwa i krajoznawstwa Kaszub, Berlin 1911].

RZEMIOSŁA

Gulgowscy potraktowali zbiory etnograficzne jako rodzaj pierwotnego wzoru, który można było wykorzystywać w działaniach rewitalizujących kaszubski „przemysł domowy”. W ten sposób chcieli podnieść ekonomiczny poziom życia tutejszej ludności. Zajmowali się ożywianiem rzemiosł: plecionkarstwa, garncarstwa, tkactwa czy sieciarstwa. Jednak najważniejszy okazał się haft.

HAFT
Na podstawie materiału ikonograficznego zaczerpniętego m.in. z kaszubskiego meblarstwa i kościelnej sztuki zdobniczej Teodora Gulgowska wymyśliła wzory haftu, które w wyniku nauczania upowszechniły się i bardzo szybko zostały uznane w niektórych środowiskach za oryginalny (rdzenny) haft kaszubski. Przyczyniło się do tego ich plastyczne dopasowanie do ówczesnych trendów wzorniczych, mody i zapotrzebowania na produkty artystyczne.

WŁASNOŚĆ
Izydor Gulgowski, który założył także Szkołę Przemysłu Ludowego w Kościerzynie, zmarł w 1925 r. Cztery lata później Teodora – chcąc trwale zabezpieczyć zbiory – odsprzedała państwu kolekcję etnograficzną wraz z chałupą i przynależącą do niej ziemią. Nadal pełniła funkcję kustosza muzeum.

POŻAR
16 czerwca 1932 r. siedlisko Gulgowskich spłonęło w pożarze wsi. Ogień pochłonął zabytkową chałupę, drewnianą willę i zgromadzone w nich przedmioty. Teodora nie poddała się. Zamieszkała w budynku tzw. pralni i postanowiła odtworzyć muzeum.

DZIŚ
Obecnie Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny liczy 22 ha i 55 obiektów: chałupy, często połączone w zagrody z budynkami gospodarczymi, dworki, warsztat kołodziejski, tartak, kuźnię, wiatraki, szkołę, karczmę oraz kościoły. Prezentuje architekturę, układy przestrzenne oraz typy osadnicze z wiejskich terenów Kaszub, Kociewia i Borów Tucholskich. Przedstawia wybrane przestrzenie życia gospodarczego, społecznego i kulturalnego wsi z uwzględnieniem zróżnicowania majątkowego, zawodowego oraz etnicznego charakterystycznego dla tego obszaru. Zaprojektowane przez Teodorę Gulgowską wzory haftu, z czasem nieco uproszczone oraz zmodyfikowane, stały się jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów i symboli kultury kaszubskiej – pojawiają się nie tylko na płótnie, ale i na budynkach, przystankach autobusowych, granicach gmin i miast, w restauracjach i sklepach oraz na wielu przedmiotach użytkowych i pamiątkach z regionu.

Anna Borowska, Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny im. T. i I. Gulgowskich we Wdzydzach

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

Pod naszym patronatem

XIII Festiwal Blues pod Piecem

30 sierpnia 2025 r. o godz. 19.00 w Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach...

150 LAT MUZEALNICTWA ROLNICZEGO NA ZIE...

W 2025 roku przypada 150. rocznica pojawienia się idei muzealnictwa rolniczego ...

XI.Legenda STARa

11.LegendA STARa, to zlot pojazdów  zabytkowych organizowany przez Powiat ...

XIII Festiwal Blues pod Piecem

30 sierpnia 2025 r. o godz. 19.00 – Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach...

Wyniki naboru do projektu “Projektowan...

Narodowe Centrum Kultury rozstrzygnęło nabór do programu szkoleniowego realizow...