MUZEUM powstało dzięki Teodorze i Izydorowi Gulgowskim.
![](https://muzeon.pl/wp-content/uploads/2023/12/705513769a31859166d7d8e8ef2728d7.png)
TEODORA z d. Fethke (1860–1951) była awangardową artystką wykształconą w Berlinie. Pochodziła ze skaszubizowanej i spolonizowanej rodziny niemieckiego nauczyciela z Małych Chełmów.
IZYDOR Gulgowski (1874–1925) urodził się w Iwicznie na Kociewiu. Do Wdzydz (niem. Sanddorf ), w tym czasie niewielkiej wsi w głębi lasu, przyjechał w 1898 r., żeby objąć stanowisko nauczyciela.
ŚLUB
![](https://muzeon.pl/wp-content/uploads/2023/12/e7c0fb8ca6a03bab9d9756ac115fc834.png)
Okoliczności poznania się we Wdzydzach Izydora i o 14 lat starszej od niego Teodory obrosły legendą. Dzielił ich nie tylko wiek, ale też wyższa pozycja społeczna i wykształcenie Teodory. Ślub zawarty w 1899 r., podobno wymuszony na rodzinie Teodory jej głodówką, był mezaliansem i w pewnej mierze skandalem. Małżeństwo przybyło z kościoła w
Wielu do Wdzydz powozem zaprzężonym w cztery białe konie.
SKANSEN
![](https://muzeon.pl/wp-content/uploads/2023/12/image-4.png)
W 1906 r. Gulgowscy zakupili od Michała Hinza około 150-letnią chëcz, w której stworzyli muzeum i pierwszą kaszubską kolekcję etnograficzną. Począwszy od tej daty zaczyna się opowiadać historię muzealnictwa skansenowskiego w Polsce.
Miejsce to stało się lokalnym przykładem, ówczesną „dobrą praktyką”, która wpływała na inne działania podejmowane na Pomorzu. Było ważnym centrum odradzającej się kaszubszczyzny.
PRACE BADAWCZE
Izydor Gulgowski to autor najistotniejszych w tamtym czasie publikacji o Kaszubach, pisanych po polsku i po niemiecku. To tytuły tylko niektórych z nich: Domy drewniane Kaszubów, Jak ludność wiejska mieszka na Kaszubach, Rybołówstwo na Kaszubach, Kaszubi, Garncarstwo na Kaszubach – i najważniejszy: Von einem unbekannten Volke in Deutschland [O nieznanym ludzie w Niemczech. Przyczynek do ludoznawstwa i krajoznawstwa Kaszub, Berlin 1911].
RZEMIOSŁA
Gulgowscy potraktowali zbiory etnograficzne jako rodzaj pierwotnego wzoru, który można było wykorzystywać w działaniach rewitalizujących kaszubski „przemysł domowy”. W ten sposób chcieli podnieść ekonomiczny poziom życia tutejszej ludności. Zajmowali się ożywianiem rzemiosł: plecionkarstwa, garncarstwa, tkactwa czy sieciarstwa. Jednak najważniejszy okazał się haft.
HAFT
Na podstawie materiału ikonograficznego zaczerpniętego m.in. z kaszubskiego meblarstwa i kościelnej sztuki zdobniczej Teodora Gulgowska wymyśliła wzory haftu, które w wyniku nauczania upowszechniły się i bardzo szybko zostały uznane w niektórych środowiskach za oryginalny (rdzenny) haft kaszubski. Przyczyniło się do tego ich plastyczne dopasowanie do ówczesnych trendów wzorniczych, mody i zapotrzebowania na produkty artystyczne.
WŁASNOŚĆ
Izydor Gulgowski, który założył także Szkołę Przemysłu Ludowego w Kościerzynie, zmarł w 1925 r. Cztery lata później Teodora – chcąc trwale zabezpieczyć zbiory – odsprzedała państwu kolekcję etnograficzną wraz z chałupą i przynależącą do niej ziemią. Nadal pełniła funkcję kustosza muzeum.
POŻAR
16 czerwca 1932 r. siedlisko Gulgowskich spłonęło w pożarze wsi. Ogień pochłonął zabytkową chałupę, drewnianą willę i zgromadzone w nich przedmioty. Teodora nie poddała się. Zamieszkała w budynku tzw. pralni i postanowiła odtworzyć muzeum.
![](https://muzeon.pl/wp-content/uploads/2023/12/image-5.png)
![](https://muzeon.pl/wp-content/uploads/2023/12/75d40e55309470f0b546530c62e1f71e.png)
DZIŚ
Obecnie Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny liczy 22 ha i 55 obiektów: chałupy, często połączone w zagrody z budynkami gospodarczymi, dworki, warsztat kołodziejski, tartak, kuźnię, wiatraki, szkołę, karczmę oraz kościoły. Prezentuje architekturę, układy przestrzenne oraz typy osadnicze z wiejskich terenów Kaszub, Kociewia i Borów Tucholskich. Przedstawia wybrane przestrzenie życia gospodarczego, społecznego i kulturalnego wsi z uwzględnieniem zróżnicowania majątkowego, zawodowego oraz etnicznego charakterystycznego dla tego obszaru. Zaprojektowane przez Teodorę Gulgowską wzory haftu, z czasem nieco uproszczone oraz zmodyfikowane, stały się jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów i symboli kultury kaszubskiej – pojawiają się nie tylko na płótnie, ale i na budynkach, przystankach autobusowych, granicach gmin i miast, w restauracjach i sklepach oraz na wielu przedmiotach użytkowych i pamiątkach z regionu.
![](https://muzeon.pl/wp-content/uploads/2023/12/a547f29861e7abe3eef8a540581004c5.jpg)
![](https://muzeon.pl/wp-content/uploads/2023/12/fcdcc724a039e55bd58b9804bbf95ddf.jpg)
![](https://muzeon.pl/wp-content/uploads/2023/12/c49f98ebc833e9ba2826e462b5ed4077-1024x657.jpg)
![](https://muzeon.pl/wp-content/uploads/2023/12/54f7530867eb3b08657c36aebb8f566b-1024x689.jpg)
![](https://muzeon.pl/wp-content/uploads/2023/12/b114677f3ebbe696839c0ff5052bac53.jpg)
![](https://muzeon.pl/wp-content/uploads/2023/12/43908f1cd88e0105191e6f399ac86746-1024x865.jpg)
Anna Borowska, Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny im. T. i I. Gulgowskich we Wdzydzach