Muzeum Archidiecezjalne we Wrocławiu jest jednym z najstarszych muzeów kościelnych w Polsce, a ponadto jednym z nielicznych, które zachowały swoją historyczną ciągłość w charakterze i działaniu. Jego początki sięgają 1898 roku, kiedy to ówczesny rządca diecezji wrocławskiej, kardynał Georg Kopp, wydał odezwę do duchowieństwa, aby dołożyło wszelkich starań i zabezpieczyło przed dalszym zniszczeniem możliwie wszystkie przedmioty sztuki sakralnej, które zostały wycofane z kultu religijnego. Ich zarejestrowania i zabezpieczenia podjął się znawca i badacz dziejów Śląska ks. dr Joseph Jungnitz (późniejszy pierwszy dyrektor muzeum). Udało mu się zebrać wiele dzieł o znaczącej wartości artystycznej i historycznej, w tym obrazy, rzeźby, paramenty i naczynia liturgiczne. Po zgromadzeniu odpowiedniej liczby eksponatów, 29 października 1903 roku zorganizowano pierwszą wystawę. Data ta stanowi zarazem dzień otwarcia Muzeum i udostępnienia jego zbiorów.
Wówczas na miejsce prezentacji dzieł sztuki wybrano gotycką salę z 1520 roku, znajdującą się na pierwszym piętrze budynku Biblioteki Kapitulnej, oraz pięć sal z dopiero co otwartego, neogotyckiego gmachu archiwalno-bibliotecznego. Przez następne lata, przy zaangażowaniu kolejnych dyrektorów muzeum (ks. Alfons Nowack, ks. Kurt Engelbert, bp Wincenty Urban, bp Józef Pazdur, ks. Józef Pater), liczba zbiorów muzealnych wzrastała dzięki darowiznom biskupów, członków kapituły, duchowieństwa i prywatnych osób. Ukończony w 2024 roku kapitalny remont obiektów Muzeum Archidiecezjalnego pozwolił dla wielu obiektów przygotować wyjątkową przestrzeń ekspozycyjną, a wszystkim zbiorom muzealnym zapewnić należyte zabezpieczenie. W muzeum znajduje się obecnie ponad sześć tysięcy zabytków, w tym m.in. bogaty i rzadki zbiór eksponatów starożytnych i gotyckich.
Wśród znaczących eksponatów znajduje się mumia chłopca z okresu ptolemejskiego (323–30 p.n.e.) z fragmentarycznie zachowanym kartonażem, która zachwyca swoim tajemniczym urokiem i porusza wyobraźnię; tablice gliniane z pismem klinowym; przykłady najstarszej ceramiki pochodzącej z kultury Villanova (950–525 lat p.n.e), nazywanej także kulturą przedetruską, oraz kolekcja etruska i grecka ze zbiorów kard. Henryka Gulbinowicza.
W ekspozycji muzeum umieszczono m.in. szafę archiwalną fundacji kanonika Jana Paszkowicza z 1455 roku, fragment szat liturgicznych z 1250 roku, zwanych szatami św. Jadwigi, czy też kielich mszalny z Muszkowic z 1400 roku.
Lapidarium gromadzi zabytki od XII do XIX wieku, wykonane w kamieniu (marmur śląski, piaskowiec, granit, alabaster) oraz w brązie i mosiądzu. Są to obiekty lub ich pozostałości, które pełniły pierwotnie różne funkcje. W kolekcji znajdują się przykłady rzeźby architektonicznej, rzeźby sepulkralnej, kartusze herbowe kanoników i biskupów, dzwony, w tym najstarszy w Polsce dzwon opata Świętosława z 1300 roku, oraz chrzcielnice. Wyeksponowano romańską figurę św. Jana Chrzciciela z katedry wrocławskiej, która uszkodzona poważnie podczas II wojny światowej, została posklejana z ocalałych fragmentów.
Perłą kolekcji jest bezsprzecznie obraz Lucasa Cranacha Starszego Madonna pod jodłami z 1510 roku. To wybitne dzieło renesansu zachwyca wyjątkową kompozycją, mistycznym pięknem oraz sensacyjną historią kradzieży, wywiezienia, a wreszcie szczęśliwego powrotu do Wrocławia. W zbiorach znajdują się dzieła niderlandzkie, holenderskie, niemieckie, austriackie i włoskie, głównie z XVI i XVII wieku, które w wielu przypadkach prezentują cechy stylowe zbliżone do warsztatu Cranacha Młodszego i Starszego.
W ekspozycji muzealnej zaprezentowano malarstwo i rzeźbę z różnych epok i stylów. Dzieła te zostały zaaranżowane w odrębne grupy obiektów pod względem rodzaju (malarstwo i rzeźba), gatunku (np. portrety) czy funkcji (np. bozzetta i modele). Część wystawy nazwana „Śląskie Niebo” jest prezentacją specyficznej dla historycznego Śląska religijnej ikonografii od czasów średniowiecza aż po XX wiek. Na ekspozycji znajdują się różnego rodzaju obrazy i rzeźby, ukazujące popularnych na Śląsku świętych oraz kopie czczonych na tym terenie cudownych wizerunków kultowych.
Sala posiedzeń kapituły jest jedynym wnętrzem budynku kapituły, które zachowało podstawową formę architektoniczną z początków budowy około 1380–1390 roku. Jej asymetryczne sklepienie krzyżowo-żebrowe ozdobione płaskorzeźbionymi zwornikami jest cennym przykładem sztuki architektonicznej końca XIV stulecia. Jest to też wnętrze niezwykle ważne ze względów historycznych – to w nim odbywały się obrady kapituły katedralnej przez ponad 600 lat. Świadectwem kontynuacji i zrozumienia tej tradycji oraz form architektonicznych jest neogotycki wystrój wnętrza powstały w 1882 roku, na który składają się kunsztowne dębowe boazerie i ich okucia, trzy uzupełniające zworniki oraz zapewne nieco młodszy, wolno stojący piec neogotycki z kafli o zielonej glazurze (po 1903), dosyć typowej dla późnego gotyku.
Muzeum Archidiecezjalne we Wrocławiu
Plac Katedralny 16, 50-329 Wrocław
Więcej informacji oraz aktualne godziny otwarcia na stronie internetowej www.tumwroc.pl
