Nie było dotąd w Polsce tak dużej i tak wielowątkowej wystawy niderlandzkiego malarstwa marynistycznego jak ta, którą w połowie czerwca 2024 zaprezentuje Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku. Ekspozycja pt. „Ci, którzy na statkach ruszyli na morze… Mistrzowie niderlandzkiego malarstwa marynistycznego XVII i XVIII w. w zbiorach polskich” będzie pierwszą w historii rodzimego muzealnictwa tak obszerną prezentacją holenderskich marin epoki baroku. Jednocześnie, ekspozycja będzie okazją do podzielenia się z publicznością dwoma niespodziewanymi wynikami wieloletnich prac zmierzających do stworzenia wystawy.
Nieoczekiwane odkrycia
Należą do nich ustalenia dotyczące dwóch dzieł ze zbiorów muzeum. Pierwszym z nich jest monumentalny obraz niezidentyfikowanego artysty flamandzkiego z przełomu XVI i XVII w., zakupiony przed laty jako „Pożar w porcie w nocy”. Przez dekady jego rzeczywisty temat pozostawał nieodczytany – obraz na pierwszy rzut oka przedstawia widok na płonący nocą port położony nad rzeką. Panorama ogarniętego pożogą miasta dominuje w kompozycji, a drobne sylwetki nielicznych uciekinierów na pierwszym planie nie były dotąd wyraźnie widoczne.
– Dopiero żmudna praca konserwatorska pozwoliła oczyścić płótno z wiekowych zabrudzeń i ujawniła, że artysta ukazał w tym miejscu Lota z córkami uchodzącego z Sodomy w asyście dwóch aniołów, a w głębi sylwetkę jego zamienionej w słup soli żony. Tym samym obraz będzie jednym z nielicznych dzieł o tematyce biblijnej na nadchodzącej wystawie – mówi dr Monika Jankiewicz-Brzostowska, kuratorka wystawy. Drugie odkrycie dotyczy niesygnowanego obrazu prezentującego statki na wzburzonym morzu. Przeszukując fachową literaturę, repozytoria ikonograficzne oraz bazę danych Niderlandzkiego Instytutu Historii Sztuki można wysnuć wniosek, że to prawdopodobne dzieło Jacoba Adriaenszoona Bellevois. Skąd to wiadomo? – Kolorystyka obrazu, ograniczona do odcieni srebrzystoszarych i brunatnych, niewielki format oraz uniwersalny temat statków na wzburzonym morzu pozwalały wiązać ten obraz z nurtem marynistyki wypracowanym przez Jana Porcellisa. W toku licznych kwerend udało się jednak ustalić, że wyszedł on prawdopodobnie spod ręki właśnie Jacoba Bellevois. Artysta ten bardzo często malował sceny sztormów lub rozbicia statków o skaliste wybrzeża, utrzymane w charakterystycznej kolorystyce złożonej z odcieni brunatnych i srebrzystoszarych. To właśnie te srebrzyste tony były swego rodzaju znakiem rozpoznawczym jego malarstwa i one – obok analogii o charakterze rysunkowym – pozwalają hipotetycznie łączyć obraz z twórczością tego artysty – wyjaśnia dr Jankiewicz-Brzostowska.
Wystawa, jakiej jeszcze nie było
Wystawę „Ci, którzy na statkach ruszyli na morze… Mistrzowie niderlandzkiego malarstwa marynistycznego XVII i XVIII w. w zbiorach polskich” będzie można zobaczyć w Spichlerzach na Ołowiance – głównej siedzibie Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku – od 15 czerwca do 15 września 2024 r. Obok najcenniejszych niderlandzkich dzieł ze zbiorów własnych Narodowego Muzeum Morskiego zobaczymy na niej malowidła m.in. z Muzeum Narodowego w Warszawie, Zamku Królewskiego w Warszawie, Zamku Królewskiego na Wawelu, Muzeum Narodowego w Poznaniu i Muzeum Narodowego w Gdańsku. Wyjątkowym uzupełnieniem ekspozycji będą trzy wybitne dzieła niderlandzkiej marynistyki sprowadzone specjalnie na tę okazję z Rijksmuseum i Het Scheepvaartmuseum w Amsterdamie. Narrację wystawy stworzą m.in. dzieła mistrzów takich jak Simon de Vlieger, Ludolf Bakhuizen, Jan i Julius Porcellisowie, Jan Abrahamszoon Beerstraten, malarze z rodziny Willaertsów, Lieve Verschuir czy Thomas Heeremans – ich obrazy pochodzą ze zbiorów muzeów polskich. Z Amsterdamu do Gdańska zostanie sprowadzony obraz „Cisza” autorstwa Willema van de Velde Młodszego, uznawanego za najwybitniejszego holenderskiego marynistę, oraz dzieła Abrahama Storcka i Reiniera Noomsa przedstawiające żeglugę na rzece IJ w Amsterdamie. Ekspozycja zostanie podzielona na cztery części, nawiązujące do zasadniczych aspektów doświadczenia kontaktu z morzem, jakie było udziałem społeczeństwa Niderlandów. Odwołują się one do emocji i potrzeb głęboko zakorzenionych w psychice każdego człowieka, takich jak poczucie bezpieczeństwa i sytości, a z drugiej strony tęsknota za przygodą czy obawa o życie. – dodaje kuratorka. Obszary tematyczne zaprezentowane na wystawie obejmą: bitwy morskie, bezpieczny i zasobny port, wyprawy w nieznane oraz grozę na morzu.
Patronat honorowy: Ambasada Królestwa Niderlandów. Patronat medialny: TVP Kultura, TVP Gdańsk, Radio Gdańsk, Dziennik Bałtycki, Trojmiasto.pl
ŁUKASZ GRYGIEL, Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku
